fbpx

Όσα μάθαμε ψάχνοντας για εργασία

Άμεση δημοκρατία | Ο εχθρός του καπιταλισμού

στo Mind Opener

Θέλω να λαμβάνω τα νέα άρθρα του IforINTERVIEW με e-mail.

Στείλε μας την ιστορία σου

Ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να περιορίσεις τη δημοκρατία, είναι να μεταφέρεις τη λήψη αποφάσεων από τη δημόσια σφαίρα σε θεσμικά όργανα που δεν είναι υπόλογα για τις πράξεις τους, όπως: βασιλιάδες και πρίγκιπες, κάστες ιερέων, στρατιωτικές χούντες, κομματικές δικτατορίες και σύγχρονες πολυεθνικές. – Noam Chomsky [1]

Στις μέρες μας οι όροι δημοκρατία και καπιταλισμός συχνά χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα. Η αδυναμία διαχωρισμού αυτών των δύο έχει διαποτίσει όχι μόνο το επίσημο πολιτικό λεξιλόγιο, αλλά και το κοινωνικό φαντασιακό. Πολλοί που νιώθουν ότι έχουν υποστεί καταπίεση ή/και εκμετάλλευση από το υπάρχον σύστημα έχουν την τάση να κατηγορούν και τις δύο έννοιες.

Ένα σημαντικό κομμάτι της Αριστεράς συμμετέχει στην εξίσωση αυτών των όρων, διότι έχει μια λανθασμένη αντίληψη της δημοκρατίας, ως μιας απλής διαδικασίας αφοσιωμένης στο να εξασφαλίζει δικαιώματα και ελευθερίες. Ακόμη και έτσι, ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης πιστεύει ότι όσοι το πιστεύουν αυτό κάνουν λάθος, διότι η εμφάνιση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών δεν ήταν ένα συμβάν προς όφελος του καπιταλισμού. [2]

Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτές οι ελευθερίες και τα δικαιώματα απαιτήθηκαν εξαρχής από την πάλη των αδικημένων, όπως επίσης και από τους κατοίκους των πρωτοεμφανιζόμενων ελεύθερων πόλεων. Επίσης, σημειώνει πως αυτές οι ελευθερίες και τα δικαιώματα δεν ανταποκρίνονται στο «πνεύμα» του καπιταλισμού: ο τελευταίος απαιτεί «τον καλύτερο τρόπο», κατά τον Taylor, ή το «σιδερένιο κλουβί», κατά τον Max Weber.

Η ιδέα ότι μπορεί αυτά να αποτελούν την πολιτική συνέχεια και την προϋπόθεση του ανταγωνισμού στην αγορά είναι εξίσου λάθος. Όταν παίρνουμε υπόψη μας την εσωτερική τάση του καπιταλισμού, συνεχίζει ο Καστοριάδης, βλέπουμε ότι ο καπιταλισμός βρίσκει την αποκορύφωσή του στο μονοπώλιο, στις κλειστές αγορές και στις συμμαχίες μεταξύ καπιταλιστών.

Η αλήθεια είναι πως η δημοκρατία, στην αυθεντική άμεση μορφή της, δεν έχει κανένα κοινό με τον καπιταλισμό και βρίσκεται στην πραγματικότητα αντίθετα με αυτόν. Ο Τζέιμς Μάντισον, ένας από τους «Ιδρυτικούς Πατέρες» των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, φαίνεται πως το γνώριζε αυτό όταν έλεγε ότι οι δημοκρατίες ήταν πάντοτε ασύμβατες με την ιδιωτική ασφάλεια και τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα. [3]

Ο καπιταλισμός ως μια μηχανή ανισότητας

Η δημοκρατία είναι ένα σύστημα ριζικής πολιτικής ισότητα. Η Χάνα Άρεντ την ορίζει ως ένα πολιτικό σύστημα που εγγυάται τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει σε όσους πολίτες είναι πρόθυμοι, άμεση συμμετοχή στη διακυβέρνηση. [4] Τοποθετεί την πολιτική υπεύθυνη για όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτό δεν είναι το σύστημα που έχουμε σήμερα.

Ο καπιταλισμός από την άλλη, θρέφει τον κοινωνικό ανταγωνισμό, που οδηγεί στις κοινωνικές ανισότητες, με τους υποστηρικτές του να υπερασπίζονται συχνά τις ανισότητες αυτές σαν ένα φυσικό κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. [5] Έτσι, η οικονομία τοποθετείται σαν ένα διαχωρισμένο και ανώτερο πεδίο της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης.

Σε ένα καπιταλιστικό περιβάλλον, οι άνθρωποι τοποθετούνται ο ένας απέναντι στον άλλο για να ανταγωνιστούν για τους πόρους, τον χώρο και τον χρόνο. Δεν είναι μόνο οι οικονομικές τάξεις που ανταγωνίζονται η μία την άλλη, αλλά και οι άνθρωποι απ’ το ίδιο κοινωνικό περιβάλλον. Και όπου υπάρχει ανταγωνισμός, υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι.

Ο Steven W. Thrasher έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ανισότητες στην κατανομή του πλούτου που αποκαλούμε “εισοδηματική ανισότητα” δεν είναι τυχαίες, δημιουργούνται βάσει σχεδίου και το σύστημα, με δομικές διαδικασίες, αδικεί τους πολίτες που βρίσκονται στα κατώτατα στρώματα. [6] Επίσης, οι ερευνητές D. B. Krupp και Thomas R. Cook εκτιμούν σε μια μελέτη τους ότι οι κοινωνικές ανισότητες οξύνονται από τον τοπικό ανταγωνισμό [7], που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς.

Ο ανθρωπολόγος Τζέισον Χίκελ εξηγεί το πώς οι οικονομικές ανισότητες δημιουργούν και ενθαρρύνουν τις ανισσοροπίες ισχύος με τον ακόλουθο τρόπο:

Κάθε επιπλέον δολάριο που πάει στους πλούσιους προστίθεται στη δύναμή τους και όσοι πιο πλούσιοι γίνονται τόσο πιο ισχυροί γίνονται. Γιατί; Διότι όσο πιο απομακρυσμένο είναι το καινούριο χρήμα από οποιοδήποτε κατώφλι (πρώτης) ανάγκης, τόσο μεγαλύτερη είναι η διαθεσιμότητα του να χρησιμοποιηθεί για την εξουσία. Η σχέση μεταξύ εισοδήματος και ισχύος, είναι μια αντίστροφη λογαριθμική σχέση. Επίσης, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι, όσο περισσότερα χρήματα ξοδεύουν οι πλούσιοι για την εξουσία, τόσο αυξάνουν τις τιμές της, απομακρύνοντας ακόμη περισσότερο την ισχύ από τα χέρια των φτωχών. [8]

Επιπλέον, παρότι ο καπιταλισμός παρουσιάζεται σαν ένα μη γραφειοκρατικό σύστημα, στην πραγματικότητα, λειτουργεί με αυστηρώς ιεραρχικό τρόπο, από πάνω προς τα κάτω. Ο Ιρανός κοινωνιολόγος Jacob Rigi εξηγεί ότι:

Η εργασία είναι ακόμη διαμερισματοποιημένη σε κλειστούς χώρους και διοικείται δεσποτικά από αντιπροσώπους του κεφαλαίου. Ενώ ένα μικρό τμήμα εργατών μπορεί να απολαμβάνει μερική αυτονομία, η συνολική εργασιακή διαδικασία έχει συγκεντροποιηθεί από μάνατζερ που ενσωματώνουν τη δουλειά ξεχωριστών εργαζομένων σε μια συνολική επιχειρηματική διαδικασία […] Οι μεμονωμένοι παραγωγοί δεν διαλέγουν την εργασία τους, τον ρυθμό τους και το μέρος της δουλειάς τους. Με άλλα λόγια η εργασιακή διαδικασία διαχωρίζεται χωρικά και χρονικά. [9]

Στην πραγματικότητα, η γραφειοκρατία έχει ενισχυθεί με την άνοδο του καπιταλισμού: Ο τελευταίος εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τις γραφειοκρατικές δομές, γι’ αυτό και τις ανέπτυξε. Ο ανθρωπολόγος Ντέιβιντ Γκρέμπερ στην έρευνά του η Ουτοπία των Κανόνων βρίσκει ότι, οι μεταρρυθμίσεις της αγοράς αυξάνουν πάντα των αριθμό των γραφειοκρατών, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση διακυβέρνησης του Ρίγκαν. [10] Ο κοινωνικός οικολόγος Μάρρεϋ Μπούκτσιν μας δείχνει ένα άλλο ιστορικό παράδειγμα αυτής της τάσης, υποστηρίζοντας ότι εμείς στην Αμερική ξεκινήσαμε πριν 200 χρόνια με την κυβέρνηση να έχει περιορισμένες αρμοδιότητες –ουσιαστικά χωρίς καμία παρέμβαση της κυβέρνησης– και τώρα έχουμε μια μαζική σχεδόν ολοκληρωτική κυβέρνηση. [11]

Η δημοκρατία ως πρόταγμα της ισότητας

Όπως διατυπώθηκε προηγουμένως, η άμεση δημοκρατία (ως η μόνη μορφή αληθινής δημοκρατίας), ακολουθεί μια τελείως διαφορετική λογική απ’ τον καπιταλισμό. Αποτελεί ένα πολιτικό πρόταγμα, με σκοπό τη ριζοσπαστική και ίση ανακατανομή της λήψης αποφάσεων ανάμεσα σε όλα τα μέλη της κοινωνίας. Στην προσπάθειά της αυτή, έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με όλες τις μορφές ανισότητας, καθώς οι πολίτες αναλαμβάνουν άμεσα τη διαχείριση όλων των συνιστωσών της κοινωνικής σφαίρας μέσω των δημοσίων οριζόντιων θεσμικών οργάνων. Αντί του ανταγωνισμού, υποδηλώνει τη συνεργασία και την ίση συμμετοχή.

Ο Νόαμ Τσόμσκι υπογραμμίζει αυτή τη σημαντική διαφορά:

Δημοκρατία […] σημαίνει ότι τα κεντρικά θεσμικά όργανα της κοινωνίας πρέπει να βρίσκονται υπό δημόσιο έλεγχο. Τώρα με τον καπιταλισμό, δεν μπορούμε να έχουμε μια δημοκρατία εξ ορισμού. Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα, στο οποίο τα κεντρικά θεσμικά όργανα της κοινωνίας, βρίσκονται κατ’ αρχήν υπό αυταρχικό έλεγχο. Έτσι, μια επιχείρηση ή μια βιομηχανία, αν τη σκεφτούμε με πολιτικούς όρους, είναι φασιστική! Αυτό σημαίνει ότι έχει αυστηρό έλεγχο στην κορυφή και απόλυτη υπακοή σε κάθε επίπεδο – υπάρχει λίγο παζάρεμα, λίγο πάρε δώσε, αλλά η γραμμή εξουσίας είναι απολύτως ξεκάθαρη. Ακριβώς όπως είμαι αντίθετος στον πολιτικό φασισμό, είμαι αντίθετος και στον οικονομικό φασισμό. Πιστεύω πως μέχρι τα κύρια θεσμικά όργανα της κοινωνίας να βρεθούν κάτω από τον λαϊκό έλεγχο των συμμετεχόντων και των κοινοτήτων, δεν έχει νόημα να μιλάμε για δημοκρατία. [12]

Τοποθετώντας την ίση κατανομή της εξουσίας στα χέρια όλων των ανθρώπων, η άμεση δημοκρατία καταργεί τον διαχωρισμό των διάφορων σφαιρών της κοινωνικής ζωής. Δικαστικά, νομικά, οικονομικά, πολιτιστικά και άλλα θέματα συζητούνται και αποφασίζονται στη δημόσια σφαίρα από τους χειραφετημένους πολίτες. Είναι οι άνθρωποι που συλλογικά αποφασίζουν τους κανόνες, τις νόρμες και τα όρια των κοινωνικών τους δραστηριοτήτων και που μπορούν να τους αλλάξουν όταν η πλειοψηφία το θεωρεί αναγκαίο.

Με αυτό το σκεπτικό, ο Μπούκτσιν πιστεύει πως η δημοκρατία πολιτικοποιεί την οικονομία και τη διαχέει στον αστικό πεδίο. [13] Στο δημοκρατικό σύστημα, σύμφωνα με τον Μπούκτσιν, η «ιδιοκτησία» ενσωματώνεται μέσα στην κοινότητα ως ένα υλικό συστατικό του ελευθεριακού της θεσμικού πλαισίου, ως ένα κομμάτι του μεγαλύτερου συνόλου που ελέγχεται από το σώμα των πολιτών, σε συνελεύσεις που παίρνουν μέρος πολίτες, και όχι ως προσανατολισμένες ομάδες ειδικών συμφερόντων. [14]

Σε αντίθεση με οικονομικές έννοιες όπως εθνικοποίηση και ιδιωτικοποίηση, που και οι δύο αναφέρονται στο διαχωρισμό της οικονομίας από την πολιτική, η άμεση δημοκρατία προωθεί την υποταγή των οικονομικών δραστηριοτήτων (μαζί με όλες τις άλλες κοινωνικές σφαίρες) στα πολιτικά όργανα της αυτοδιεύθυνσης. Σύμφωνα με τον Μπούκτσιν, η οικονομία παύει να είναι απλώς μια οικονομία με την αυστηρή έννοια της λέξεως, σαν “επιχείρηση”, “αγορά”, καπιταλιστική, “εργατο-ελεγχόμενη” επιχείρηση, και αντί αυτού το σώμα των πολιτών σε μια πρόσωπο με πρόσωπο συνέλευση απορροφά την οικονομία ως ένα κομμάτι της δημόσιας σφαίρας. [15] Από τα παραπάνω, εξάγεται το συμπέρασμα ότι στο πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας θα ήταν καταλληλότερο να μιλάμε για «δημοτικοποίηση» της οικονομίας.

Συγκεφαλαιωτικά

Πρέπει να καταλάβουμε ότι η δημοκρατία στην αληθινή της μορφή είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή διαδικασία η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέσα σε άλλα κοινωνικά συστήματα. Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος μια στο τόσο, με την ταυτόχρονη διατήρηση διαχωρισμού της εξουσίας από την κοινωνία μέσω των εθνών-κρατών και/ή των καπιταλιστικών αγορών, δεν κάνει ένα καθεστώς πιο δημοκρατικό. Μπορεί να του δώσει ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο, αλλά παραμένει ολιγαρχία (κοινωνία που κυβερνάται από μία μειοψηφία) παρ’ όλα αυτά.

Όσο υπάρχουν συγκεντρωτικά και γραφειοκρατικά όργανα, ασχέτως απ’ τον ιδεολογικό τους μανδύα, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για δημοκρατία. Είναι μόνον όταν οι άνθρωποι ως –δήμος– αυτοκυβερνώνται και ξεκινούν την αυτοθέσμιση της συλλογικής τους συνύπαρξης, όπου μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε τους σπόρους μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

Όπως προτείνει ο Καστοριάδης, η εναλλαγή στις θέσεις εξουσίας, οι κληρώσεις, οι λήψεις αποφάσεων έπειτα από διαβουλεύσεις όλου του πολιτικού σώματος, οι εκλογές, και τα δημόσια δικαστήρια, δεν βασίζονταν μόνο σε μια αξίωση ότι ο καθένας έχει ίση δυνατότητα να αναλάβει δημόσιες ευθύνες: αυτές οι διαδικασίες ήταν από μόνες τους μέρος της πολιτικής εκπαιδευτικής διαδικασίας, μιας ενεργής παιδείας, με στόχο την εξάσκηση –και άρα τη συνολική ανάπτυξη– των αντίστοιχων ικανοτήτων, καθιστώντας το αξίωμα της πολιτικής ισότητας όσο το δυνατόν πιο πραγματικό στην κοινωνία. [16]

Μόνο όταν βλέπουμε τη δημοκρατία ως ένα ολιστικό πρόταγμα, μπορούμε να κατανοήσουμε πως δεν είναι μόνο ασύμβατη με τις καπιταλιστικές διασυνδέσεις και την πολιτική τους τέχνη, αλλά απαιτεί την ολοκληρωτική τους κατάργηση. Όπως ο καθηγητής Wolgang Merkel καταλήγει,

Ο καπιταλισμός και η δημοκρατία ακολουθούν διαφορετικές λογικές: άνιση κατανομή ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων απ’ τη μια, ίσα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα από την άλλη· εμπόριο προσανατολισμένο στα κέρδη μέσα στον καπιταλισμό σε αντίθεση με την αναζήτηση για το κοινό καλό μέσα στη δημοκρατία· διαβούλευση, συμβιβασμός και πλειοψηφία στη λήψη αποφάσεων μέσα στη πολιτική της δημοκρατίας, ενάντια στην ιεραρχική λήψης αποφάσεων από μάνατζερ και ιδιοκτήτες κεφαλαίου. [17]

Είναι στο χέρι όλων μας συλλογικά να πάρουμε την απόφαση του εικοστού πρώτου αιώνα –δημοκρατία η βαρβαρότητα.

 

Πηγή: www.aftoleksi.gr

© I for Interview team

Σε περίπτωση που επιλέξατε να αναδημοσιεύσετε κάποιο κείμενό μας στο δικό σας site, σας ευχαριστούμε ιδιαίτερα εκ των προτέρων για την προτίμηση! Ωστόσο,  να σας υπενθυμίσουμε το πόσο ευχάριστο και δίκαιο είναι να ακολουθούνται οι δεοντολογικοί κανόνες που ορίζουν τη σωστή και λειτουργική αναφορά στην αρχική  πηγή ( δλδ. αναγραφή πλήρους ονόματος του site μας και ενεργό link που ανακατευθύνει στο πρωτότυπο άρθρο). Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζετε τον κόπο και τη δουλειά μας και σας ευχαριστούμε διπλά!

Leave a Reply

Your email address will not be published.

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Φρέσκα άρθρα στο Mind Opener

Στην Κορυφή