Πέρυσι, μια αμερικανική εταιρεία αποφάσισε να τσιπάρει το προσωπικό της. Σε ένα τσιπ πάρτι που έγινε πρωτοσέλιδο σε ολόκληρο τον κόσμο, οι εργαζόμενοι της εν λόγω εταιρείας στήθηκαν στην ουρά περιμένοντας μια μηχανή να τους περάσει ένα μικροτσιπ, στο μέγεθος ενός κόκκου ρυζιού, ανάμεσα στον αντίχειρα και το δείκτη. Αρχικά, ο Todd Westby, CEO της Three Square Market, πίστευε πως μόνο εκείνος και άλλα πέντε-έξι άτομα –κάποια διευθυντικά στελέχη και εργαζόμενοι του τμήματος Πληροφορικής- θα δεχόντουσαν να τσιπαριστούν. Προς μεγάλη έκπληξη όλων , από τα 90 άτομα που εργάζονται στην εταιρεία, τα 72 έχουν λάβει ήδη το τσιπ με τη θέλησή τους. Ο Westby συγκεκριμένα, έχει από έμα τσιπ στο κάθε χέρι. Η χρησιμότητά τους ποικίλει από άνοιγμα θυρών ασφαλείας και login στα υπολογιστικά συστήματα της εταιρείας, μέχρι και για πραγματοποίηση πληρωμών στους αυτόματους πωλητές.
Ρωτήθηκε αν μπορούσε να δει το ίδιο γεγονός να λαμβάνει χώρα και σε άλλες εταιρείες. Απάντησε πως κάτι τέτοιο δεν είναι το ίδιο πιθανό να συμβεί, τουλάχιστον όχι άμεσα. Θεωρεί πως είναι θέμα γενιάς. Δήλωσε χαρακτηριστικά: «Μπορεί κανείς να μη θέλει να τσιπαριστεί ποτέ, αλλά αν μιλάμε για millennials, δεν έχουν κανένα πρόβλημα. Αντιθέτως, πιστεύουν ότι είναι και συναρπαστικό.» Τα τσιπ έχουν και άλλες χρησιμότητες πέραν των προαναφερθεισών. Δύο μήνες πριν, η ίδια εταιρεία (της οποίας το αντικείμενο είναι το εμπόριο αυτόματων μηχανών πώλησης) άρχισε να τσιπάρει ανθρώπους που έπασχαν από γεροντική άνοια στο Πουέρτο Ρίκο. Αν κανείς αρχίσει να περιπλανιέται και χαθεί, η αστυνομία θα μπορεί να σκανάρει το τσιπ και να γνωρίζει την ταυτότητά του, το ιατρικό του ιστορικό, ακόμα και τα φάρμακα που παίρνει. Μέχρι σήμερα, η εταιρεία έχει τσιπάρει 100 πολίτες, αλλα φιλοδοξεί αυτός ο αριθμός να φτάσει στις δέκα χιλιάδες.
Επιπρόσθετα, η εταιρεία ανέπτυξε μία κινητή εφαρμογή, η οποία δημιουργεί ζεύξη μεταξύ του τσιπ και τους αισθητήρα GPS του κινητού, ούτως ώστε να παρακολουθείται και να καταγράφεται η τοποθεσία στην οποία βρίσκεται ο τσιπαρισμένος χρήστης. Την προηγούμενη εβδομάδα, αυτή η λύση άρχισε να χρησιμοποιείται αντί των προστατευτικών αστραγάλου, για παρακολούθηση κρατουμένων που είχαν αφεθεί ελεύθεροι με άδεια ή είχαν τεθεί σε κατ’ οίκων περιορισμό. Ο Westby υποστηρίζει ότι αυτή η λύση είναι κλάσεις ανώτερη των παραδοσιακών προστατευτικών, τα οποία μπορεί να κάνουν τον οποιοδήποτε χρήστη να νιώθει μειονεκτικά και ταπεινωμένος. Στην ερώτηση για το αν θα έκανε το ίδιο για να παρακολουθεί το πού βρίσκονται οι υπάλληλοι της εταιρείας του απάντησε αρνητικά και ισχυρίστηκε πως δεν υπάρχει λόγος να κάνει κάτι τέτοιο.
Παρ’ όλα αυτά, δε συμφωνούν με της στάση του όλες οι εταιρείες. Πολλοί οργανισμοί παροχής προϊόντων και υπηρεσιών τεχνολογίας λαμβάνουν περίεργα και αρκετά επιθετικά μέτρα ούτως ώστε να προβαίνουν σε έλεγχο των εργαζομένων τους. Την προηγούμενη εβδομάδα, σε άρθρο των Times αναφέρθηκε ότι μερικές κινέζικες εταιρείες χρησιμοποιούν αισθητήρες σε κράνη και καπέλα για να παρακολουθούν τα εγκεφαλικά κύματα των υπαλλήλων, ούτως ώστε να ανιχνεύουν την κούραση, το στρες, ακόμα και άλλα συναισθήματα όπως ο θυμός. Στο άρθρο επίσης αναφέρεται πως μια ηλεκτρική εταιρεία πραγματοποίησε σάρωση εγκεφαλικών κυμάτων για να ανιχνεύσει πόσα διαλείμματα έκαναν οι εργαζόμενοι και για πόση ώρα. Η ίδια τεχνολογία χρησιμοποιείται και σε οδηγούς τρένων μεγάλης ταχύτητας για να ανιχνεύσει την κούραση και την απόσπαση προσοχής. Ενώ αυτή η τεχνολογία μπορεί να έχει χρήσιμες εφαρμογές στην ασφάλεια (πράγμα που έχει λάβει χώρα σε παρόμοιο πρότζεκτ με τη χρήση έξυπνων βραχιολιών που μετρούν τα επίπεδα κούρασης), δεν είναι παντού η χρήση της το ίδιο θεμιτή.
Το Φεβρουάριο αναφέρθηκε ότι η Amazon είχε υπό την κατοχή της εγκεκριμένες πατέντες έξυπνων βραχιολιών που όχι μόνο κατέγραφαν την τοποθεσία των εργαζομένων στις αποθήκες, όταν εκείνοι επέλεγαν αντικείμενα προς αποστολή, αλλά μπορούσαν επίσης να διαβάσουν την κίνηση των χεριών τους και να τους ειδοποιήσουν με δόνηση αν έπαιρναν λάθος αντικείμενα.
Υπάρχουν εταιρείες τεχνολογίας που πουλούν προϊόντα τα οποία μπορούν να κάνουν screenshot της δουλειάς των υπαλλήλων, να ελέγχουν το τι πληκτρολογούν (keystrokes), ακόμη και να χρησιμοποιούν τις webcams τους για να τους βγάλουν φωτογραφία την ώρα που δουλεύουν. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως η λύση σε αυτό είναι η δουλειά από το σπίτι, αλλά οι προαναφερθείσες ενέργειες μπορούν να λάβουν χώρα και απομακρυσμένα. Επίσης, υπάρχει λογισμικό το οποίο παρατηρεί τη χρήση των κοινωνικών δικτύων, πραγματοποιεί ανάλυση της χρήσης της γλώσσας και εγκαθίσταται σε κινητές συσκευές ούτως ώστε να παρακολουθεί τη χρήση κρυπτογραφημένης επικοινωνίας, όπως στην περίπτωση του WhatsApp. Oι εργαζόμενοι μπορούν επίσης να προμηθευτούν κονκάρδες οι οποίες όχι μόνο καταγράφουν την τοποθεσία τους, αλλά ελέγχουν τον τόνο της φωνής τους, το πόσο συχνά μιλάνε σε meetings, αλλά και το πόσο μιλάνε και σε ποιον γενικότερα.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η συμπεριφορά των υπαλλήλων παρακολουθείται στον εργασιακό χώρο. «Αλλά στη θέση όπου παλιότερα βρισκόταν ο επιστάτης με το χρονόμετρο, σήμερα όλα αυτά έχουν αντικατασταθεί από την τεχνολογία», ισχυρίζεται ο André Spicer, καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Cass Business School. «Η τεχνολογία είναι ικανή να καταγράψει πράγματα που ήταν αδύνατο να καταγραφούν στο παρελθόν, όπως ο ρυθμός και το περιεχόμενο πληκτρολόγησης, το τι βλέπουν οι υπάλληλοι όσο είναι στη δουλειά και η γλώσσα τηνοποία χρησιμοποιούν. Και πλέον, η παρακολούθηση σε ακολουθεί και έξω από τον εργασιακό σου χώρο.»
Πόσο νόμιμο είναι όλο αυτό; Ο Philip Landau, συνιδρυτής της Landau Law Solicitors, που ειδικεύεται στην εργασιακή νομοθεσία, ισχυρίζεται πως στη Μεγάλη Βρετανία οι εργοδότες μπορούν να παρακολουθούν ποιες ιστοσελίδες οι εργαζόμενοι επισκέπτονται όταν δουλεύουν. «Παρ’ όλα αυτά, η συσκευή η οποία βρίσκεται υπό παρκολούθηση θα πρέπει να παρέχεται μερικώς ή πλήρως από την εταιρεία. Οι εργοδότες πρέπει επίσης να προειδοποιούν για την ύπαρξη τέτοιων μηχανισμών παρακολούθησης της online δραστηριότητας και να ενημερώνουν για την ορθή πολιτική χρήσης των κοινωνικών δικτύων στο ενδοεταιρικό πλαίσιο.» Η παρακολούθηση των keystrokes είναι επίσης νόμιμη, με την προϋπόθεση ότι οι υπάλληλοι γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι παρακολουθούνται. «Σε εταιρείες που αυτό το σύστημα εφαρμόζεται, είθισται οι υπάλληλοι να ενημερώνουν τους εργοδότες αν ο αριθμός των keystrokes τους είναι μικρός», λέει ο Landau. «Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας υψηλός αριθμός keystrokes δε συνεπάγεται απαραίτητα υψηλών επιπέδων παραγωγικότητας, όπως και το αντίστροφο.»
Θεωρητικά, οι εργοδότες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη webcam των υπολογιστών των υπαλλήλων τους για παρατήρηση της συμπεριφοράς τους, αλλά επιβάλλεται επίσης να τους ειδοποιήσουν εκ των προτέρων και η επιχειρηματολογία για την ενέργεια αυτή να είναι βάσιμη. Επίσης, οι υπάλληλοι θα πρέπει να ειδοποιούνται για το τι θα χρησιμοποιηθούν οι φωτογραφίες τους, καθώς επίσης και για το πώς θα αποθηκευθούν. Όσον αφορά τον εντοπισμό τοποθεσίας, οι εταιρείες έχουν δικαίωμα να προβούν σε τέτοιες ενέργειες για τα οχήματά τους. Τα δεδομένα δε που θα λαμβάνουν, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για διοικητικούς σκοπούς της εταιρείας. Οποιαδήποτε συσκευή εντοπισμού τοποθεσίας απαγορεύεται να τίθεται σε λειτουργία όταν ο υπάλληλος χρησιμοποιεί οποιοδήποτε όχημα για προσωπική χρήση.
Ο James Bloodworth εργάστηκε ως διαλογέας των προϊόντων προς αποστολή στην Amazon, τον Μάρτιο του 2016 και αυτό αποτέλεσε έμπνευση για το βιβλίο του «Hired: Six Months Undercover in Low-Wage Britain.» Υποστηρίζει πως τα έξυπνα βραχιόλια παρακολουθούσαν εξ’ ολοκλήρου την παραγωγικότητά τους. Μπορούσε να κατευθύνει τους εργαζόμενους, κάθε φορά που χρειαζόντουσαν κάτι στις αχανείς αποθήκες της εταιρείας. Κάθε φορά που ένας εργαζόμενος διάλεγε ένα αντικείμενο, ένα χρονόμετρο ενεργοποιούνταν αυτόματα και μετρούσε την παραγωγικότητα του υπαλλήλου, δηλαδή το χρόνο μέχρι να διαλέξει το επόμενο αντικείμενο. Οι υπεύθυνοι ενημέρωναν τους υπαλλήλους για το επίπεδο της παραγωγικότητάς τους και ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως συχνά βρισκόταν στο χαμηλότερο 10%. Εκτός από τους υπεύθυνους, ειδοποιήσεις χαμηλής παραγωγικότητας έστελναν και τα έξυπνα βραχιόλια. Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση δε σταματούσαν ποτέ. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως δεν ήταν δυνατό να έχει κανείς ικανοποιητικά επίπεδα παραγωγικότητας χωρίς να αρχίσει να τρέχει. Το οξύμωρο της υπόθεσης είναι πως και το τρέξιμο επίσης απαγορευόταν και τιμωρούταν με πειθαρχική ποινή. Βέβαια, πειθαρχική τιμή μπορούσε κανείς να λάβει και για χαμηλά επίπεδα παραγωγικότητας. «Δεν ένιωθες ότι σου συμπεριφερόντουσαν ως ανθρώπινο ον», δήλωσε χαρακτηριστικά. Οι υπάλληλοι περνούσαν από σαρωτές παρόμοιους με αυτούς των αεροδρομίων στην αρχή και το τέλος της βάρδιάς τους, ακόμη και για να περάσουν από περιοχή σε περιοχή. Μέχρι και η διακοπή για τουαλέτα χαρακτηριζόταν ως «νεκρός χρόνος» και δεν ήταν λίγες οι φορές που μπορούσε κανείς να βρει μπουκάλια με ούρα στα ράφια.
Η Amazon από την άλλη πλευρά, ισχυρίζεται ότι οι σαρωτές της είναι κοινή πρακτική σε πολλές αποθήκες και συστήματα εφοδιασμού αλυσίδας, όπως και σε σούπερ μάρκετ και άλλα καταστήματα, προσθέτοντας ότι είναι σχεδιασμένοι ούτως ώστε να βοηθούν τους ανθρώπους να διεκπεραιώνουν τους ρόλους τους. Επίσης, ισχυρίστηκε ότι δεν υπήρχε παρακολούθηση των διαλειμμάτων για τουαλέτα και πως οι υπάλληλοι μπορούσαν να πηγαίνουν όποτε ήθελαν και πως οι εγκαταστάσεις βρισκόντουσαν σε μικρή απόσταση από τον εργασιακό χώρο.
Κάποιοι από τους συνάδελφους του Bloodworth ήταν πολύ εκνευρισμένοι από το βαθμό παρακολούθησης, αλλά εκφραζόταν περισσότερο ως κυνισμός και παραίτηση. Η πλειοψηφία δε των υπαλλήλων, είτε δούλευαν εκεί για μικρό χρονικό διάστημα, είτε έψαχναν για άλλη δουλειά. Είναι πιθανό το ότι ο Bloodworth βλέπει το μέλλον; Θα παρακολουθούμαστε όλοι από τα αφεντικά μας στα χρόνια που έρχονται; Απαντά πως είναι πολύ πιθανό. «Η αυτοματοποίηση της εργασίας είναι μια βεβαιότητα για το μέλλον, κάτι που θα αυξήσει τις απαιτήσεις για καλοκουρδισμένο εργατικό δυναμικό. Κατά συνέπεια, ο έλεγχος και η παρακολούθηση είναι δυο έννοιες αναπόφευκτες, κάτι που είναι πολύ επικίνδυνο. Η Amazon μπορεί να τη γλιτώσει λόγω πολιτικών ή λόγω της αδυναμίας των εργατικών συνδικάτων. Το πρόβλημα είναι πως πολλές άλλες εταιρείες θα ακολουθήσουν το παράδειγμά της.»
O Jamie Woodcock, εργασιακός κοινωνιολόγος στο Oxford Internet Institute, εργάστηκε σε τηλεφωνικό κέντρο για 6 μήνες, ούτως ώστε να διηγηθεί την εμπειρία του στο βιβλιο του που τιτλοφορείται «Working the Phones». «Από την πρώτη στιγμή που πατάς το πόδι σου στο κέντρο, νιώθεις έντονο το συναίσθημα της παρακολούθησης. Υπάρχουν παντού οθόνες που προβάλλουν την αποδοτικότητα των άλλων υπαλλήλων. Οι υπεύθυνοι συλλέγουν δεδομένα από την παραμικρή σου ενέργεια. Κάθε κλήση που έκανα καταγραφόταν και αποθηκευόταν. Με άλλα λόγια, μπορούσε κανείς να αναβιώσει ολόκληρο το σύνολο των εργασιών σου μέσα σε μια μέρα και να το αξιολογήσει οποιαδήποτε στιγμή το επιθυμούσε. Όλοι μπορεί να κάνουμε λάθη, αλλά αυτό το σύστημα ήταν φτιαγμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να μας θυμίζει το πόσο άχρηστοι ήμαστε και το ότι μπορούσαμε να απολυθούμε ανά πάσα στιγμή.»
H παρακολούθηση αποτελεί απαραίτητο συστατικό πολλών θέσεων εργασίας που διαμορφώνουν τη λεγόμενη «gig-economy». Δεν είναι εύκολο να προβάλλεις αντίοσταση στη συνεχή παρακολούθηση όταν έχεις περάσει τον προηγούμενο καιρό ψάχνοντας απεγνωσμένα για δουλειά. Αυτό που εξέπληξε τον Spicer, είναι το πόσο εύκολα αποδεχόντουσαν τα μέτρα παρακολούθησης οι πιο καλοπληρωμένοι εργαζόμενοι. «Στο παρελθόν μόνοι οι κρατούμενοι φορούσαν υποχρεωτικά τεέτοιες συσκευές και σήμερα, όχι μόνο τις δεχόμαστε μετά χαράς, αλλά είμαστε και διατεθιμένοι να πληρώσουμε για το … προνόμιο». Εταιρείες όπως οι IBM, BP, Bank of America, Target και Barclays προσφέρουν δωρεάν στους υπαλλήλους τους έξυπνα βραχιόλια Fitbit. O Spicer ισχυρίζεται πως όλη αυτή η παράνοια αποτελεί τμήμα της τάσης αυτοβελτίωσης, γιατί εκτός από τα αφεντικά, λαμβάνεις και εσύ πληροφορίες για τις συνήθειές σου. Ίσως γι’ αυτό το λόγο οι άνθρωποι το δέχονται και τόσο αβίαστα.»
O Spicer είδε ολόκληρη την αλλαγή από την παροκολούθηση των e-mail προς την παρακολούθηση του ανθρώπινου σώματος, των βιομετρικών στοιχείων. Την καταγραφή των ζωτικών λειτουργιών, των συναισθημάτων, της διάθεσης. Αναφέρει χαρακτηριστικά για την πρακτική της Three Square Market: «Φανταστείτε το σταδιακά να επεκτείνεται. Στο μέλλον οι εργοδότες θα ζητάνε ακόμα και το DNA σας.»
Από την άλλη πλευρά, η παρακολούθηση έχει και τα θετικά της στοιχεία. Είναι απαραίτητη και θεσμοθετημένη στην οικονομική βιομηχανία για την πρόληψη περιπτώσεων απάτης και εσωτερικού εμπορίου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη της παρενόχλησης και του bullying, αλλά και για την εξέλειψη ρατσιστικών φαινομένων. Μια ενδιαφέρουσα περσινή μελέτη κατέγραψε μια σειρά μηνυμάτων e-mail και χρησιμοποίησε αισθητήρες για την παρατήρηση αλληλεπιδράσεων υπαλλήλων και υπευθύνων. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ήταν πως άντρες και γυναίκες συμπεριφέρονται παρόμοια στο εργασιακό τους περιβάλλον. Αυτό ανέτρεψε τους ισχυρισμούς χρόνων για την υποτιθέμενη λιγότερο ενεργή παρουσία των γυναικών, που είχε ως αποτέλεσμα το μικρότερο αριθμό προαγωγών τους.
Ο Woodcock ισχυρίζεται πως είναι απαραίτητο να συζητηθεί σε βάθος το αν ο εργασιακός χώρος θα πρέπει να τελεί υπό παρακολούθηση. Κάτι τέτοιο είναι πιο επείγον για περιπτώσεις χαμηλόμισθων και μη ασφαλών θέσεων εργασίας. Σήμερα ο καθένας μας διαθέτει μια έξυπνη κινητή συσκευή και είναι το ίδιο εύκολο να πέσει θύμα παρακολούθησης. Σε μη σταθερά εργασιακά περιβάλλοντα, με ασθενή συνδικαλιστική δύναμη, οι τεχνικές παρακολούθησης βρίσκουν πρόσφορο έδαφος λόγω της μικρής συλλογικής αντίστασης.
Ο Σύνδεσμος Ανεξάρτητων Εργαζόμενων της Μεγάλης Βρετανίας είναι καλά πληροφορημένος για τα προβλήματα της παρακολούθησης και της συλλογής δεδομένων. Ο James Farrar είναι πρόεδρος της ένωσης ιδιωτών οδηγών και είναι ο οδηγός της Uber που πέρυσι κέρδισε τη δικαστική μάχη εναντίον της εταιρείας για τα δικαιώματα τον οδηγών. «Συλλέγουν ρπαγματικά πάρα πολλά δεδομένα», δηλώνει. «Ένα από τα πράγματα που θα σου ζητήσουν να δηλώσεις σε καθημερινή βάση είναι το πόσο καλή ήταν η επιτάχυνση και πόσο αποτελεσματικό το φρενάρισμά σου και λαμβάνεις μια βαθμολογία. Η ερώτηση που τίθεται είναι: Γιατί συλλέγεται τόση πληροφορία;» Η Uber παρακολουθεί επίσης τη χρήση του κινητού κατά τη διάρκεια της οδήγησης και φυσικά καταγράφει την τοποθεσία οχημάτων και οδηγών μέσω GPS.
«Η μεγαλύτερή μου ανησυχία είναι το πώς αυτή η πληροφορία τροφοδοτεί τον αντίστοιχο αλγόριθμο. Θα έπρεπε να έχουμε πρόσβαση στα δεδομένα αυτά και να γνωρίζουμε πώς χρησιμοποιούνται. Αν κάποιο σκορ της προσωπικής μου αξιολόγησης μπει ως είσοδος σε έναν αλγόριθμο, μπορεί μέχρι και να μου προσφέρεται πελατολόγιο χαμηλότερης ποιότητας – ποιος ξέρει;» Δεν είναι ένας παράλογος φόβος. Η εταιρεία ντελίβερι Deliveroo ήδη κάνει κάτι παρόμοιο. Καταγράφει την απόδοση των οδηγών και άρχισε ήδη να προσφέρει πρόσβαση προτεραιότητας σε εκείνους που παρέχουν το πιο ποιοτικό είδος υπηρεσιών. Η Uber, παρ’ όλα αυτά ισχυρίζεται ως η παρακολούθηση λαμβάνει χώρα μόνο για τη διασφάλιση μιας πιο ασφαλούς οδηγικής εμπειρίας και πως τα δεδομένα χρησιμοποιούνται μόνο προς ενημέρωση των οδηγών και όχι για να επηρεάσουν τη μελλοντική επιλογή δρομολογίων.
Ο Farrar ισχυρίζεται πως η πλήρης έλλειψη παρακολούθησης είναι επίσης κάτι κακό και πως σε κάποιες περιπτώσεις, ίσως και να χρειάζεται μια πιο εντατική μορφή της. Πιο συγκεκριμένα, μετά από κακοποίηση που υπέστη από έναν επιβάτη, ζήτησε την εγκατάσταση κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης σε όλα τα οχήματα. Ειρωνικά, όταν ο ίδιος συνάντησε τους υπεύθυνους της εταιρείας για να μιλήσουν σχετικά με την επίθεση, του ζητήθηκε να κλείσει το κινητό του για να αποδείξει ότι δεν κατέγραφε τη συνομιλία.
Μετάφραση από: The Guardian, Τίνα Μπαρμπάτσαλου
