(Η μαρξιστική θεωρία ΔΕΝ είναι δόγμα αλλά ένας επιστημονικός τρόπος ανάλυσης της κοινωνίας.Είναι άλλο θέμα το πώς χρησιμοποιείται μία ζωντανή και εξελισσόμενη θεωρία και άλλο θέμα το ποια είναι η φύση αυτής της θεωρίας)
Απο τον Τζός Λούκερ
Τα μαύρα ελικόπτερα,η περιοχή 51, οι Ιλουμινάτι, οι Τέκτονες, οι «άνθρωποι σαύρες», η Νέα Τάξη Πραγμάτων -αυτά είναι τα δομικά υλικά των αποκαλούμενων θεωριών συνωμοσίας. Αυτές οι «θεωρίες» στην πραγματικότητα δεν είναι καν θεωρίες αλλά συγκροτημένες γενικεύσεις -συχνά έξυπνες- οι οποίες δήθεν «συνδέουν» τις ασύνδετες κουκίδες τις πραγματικότητας.
Οι θεωρίες συνομωσίας είναι εξαιρετικά δημοφιλείς στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, το 80% των Αμερικάνων θεωρούν ότι η κυβέρνηση αποκρύπτει πληροφορίες για ΑΤΙΑ (Άγνωστης Ταυτότητας Ιπτάμενα Αντικείμενα), 7 στους 10 πιστεύουν ότι στη δολοφονία του Κέννεντυ υπήρχαν πάνω απο ένας εκτελεστές, το 15% δεν πιστεύει ότι η Άλ Κάϊντα ήταν υπεύθυνη για τις επιθέσεις της 9/11, η σπέκουλα στο ίντερνετ για το ποιες διασημότητες είναι μέλη των «Ιλουμινάτι» ή των Τεκτόνων Μασώνων είναι ένα είδος δημοφιλούς ασχολίας για αρκετούς ανθρώπους. Η σειρά Χ-Files έτρεξε για 9 σαιζόν και βιβλία με θέμα τις μυστικές λέσχες και τους δεσμούς τους με «παγκόσμιες» κυβερνήσεις είναι εποχιακά μπέστ σέλλερ ενώ ταινίες συνωμοσίας προσελκύουν εκατομμύρια θεατές στις κινηματογραφικές αίθουσες.
Η πίστη στις θεωρίες συνομωσίας αυξήθηκε ραγδαία τη δεκαετία του ΄60, ενώ πολλές ιστορικά δικαιωμένες ιδεολογικά πεποιθήσεις δέχτηκαν τα πυρά της νεολαίας. Αυτές οι πεποιθήσεις σημείωσαν αύξηση κατά τον πόλεμο στο Βιετνάμ και ξανά στην επαύριο του Γουότεργκεϊτ (το σκάνδαλο που οδήγησε στην παραίτηση του Νίξον το ’72) όπου η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση είχε σημειώσει νέα αρνητικά ρεκόρ. Σήμερα μετά και το σόκ της 9/11, με δεκατριών χρόνων πολέμων, οι διοικήσεις Μπούς και Ομπάμα, σε μία ολοένα και οξυνόμενη καπιταλιστική κρίση, η ανεμπιστοσύνη των Αμερικάνων στην κυβέρνηση και κατ΄επέκταση η προθυμία τους να πιστέψουν ότι είναι ικανή για όλα, εμφανίζεται ιστορικά στα υψηλότερα επίπεδα. Όμως μπορούν αυτές οι «θεωρίες» να προσεγγίσουν τις πραγματικές σχέσεις των κοινωνικών τάξεων στην κοινωνία; Προσφέρουν λύσεις και προοπτική;
Η πρωτόλυα αμφισβήτηση πολλών ανθρώπων της υφιστάμενης κατάστασης, ενισχύθηκε απο τις απλοϊκές «εξηγήσεις» των θεωριών συνομωσίας. Όπως ο Φράνκ Σπότνιτζ,ένας εκ των συγγραφέων των X-Files εξήγησε ότι οι θεωρίες συνομωσίας «Προσφέρουν ένα μαγικό κλειδί που μπορεί να ενώσει όλα τα κομμάτια». Για παράδειγμα, για τους περισσότερους ανθρώπους, τα πράγματα δε φαίνεται να λειτουργούν σωστά στην κοινωνία. Ενώ κατά τη διάρκεια της ζωής μας μάς λένε ότι αυτό το σύστημα λειτουργεί.Από αυτό το σημείο εκκίνησης, είναι ένα εύκολο βήμα για πολλούς η παραδοχή ότι το πρόβλημα πρέπει επομένως να είναι ότι πρέπει να υπάρχουν κάποιες φάυλες δυνάμεις στο παρασκήνιο εμποδίζοντας την «κανονική» λειτουργία του συστήματος. Ένα σύνολο συνομωτών που δουλεύουν μυστικά.
Μία τέτοια συνομωσιολογική λογική είναι απλή -τουλάχιστον επιφανειακά- και ταιριάζει με τη γενική φιλοσοφική προδιάθεση του πραγματισμού και εμπειρισμού. Όμως αυτό δεν κάθιστά ούτε το σκεπτικό αλλά ούτε και τα επιχειρήματα αυτών των «θεωριών» σωστά. Στον αντίποδα ο Μαρξισμός προσφέρει μία συστηματική και επιστημονική εξήγηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες.
Με άλλα λόγια, η δικτατορία των λίγων ιδιοκτητών πάνω στην πλειοψηφία των εργαζόμενων μαζών δεν εξαρτάται απο καμία «δαιμονική» πρόθεση των δυνάμεων πίσω απο τις κλειστές πόρτες,αλλά αντιθέτως πηγάζει απο την λειτουγία του ίδιου του καπιταλισμού. Ενώ οι θεωρίες συνομωσίας τυπικά βλέπουν την ιστορία μέσα απο τον φακό μίας καταπιεζόμενης πλειοψηφίας ενάντια σε μία καταπιεστική μειοψηφία, τείνουν να δουν αυτή τη σχέση όχι σαν μία εγγενή στον καπιταλισμό –όπως π.χ το αποτέλεσμα της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής- αλλά σαν πολλές μοναδικές «διασυνδέσεις» «κακόβουλων ανθρώπων» στο παρασκήνιο οι οποίες διασυνδέσεις εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Οι θεωρίες συνομωσίας ποικίλουν αρκετά, αλλά η εξάρτηση τους στη «σύνδεση των κομματιών του πάζλ» είναι ένα κοινό τους στοιχείο και τις διαχωρίζει απο οποιαδήποτε επιστημονική κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων.
Αντιθέτως, ο μαρξισμός δεν είναι μία θεωρία συνομωσίας. Αντί να παρουσιάσει την εκμετάλλευση των εργατών απο τους καπιταλιστές σαν κάτι που συμβαίνει στο παρασκήνιο, εξηγεί πως αυτή η σχέση συμβαίνει τελείως στα φανερά μέσα στην παραγωγή εμπορευμάτων και τον καταμερισμό της εργασίας. Δεν απαιτείται απο τον μαρξισμό, καμία «συνομωσία» για να εξηγήσει την ταξική δομή και εκμετάλευση της καπιταλιστικής κοινωνίας. Ο εργάτης ο οποίος δεν έχει στην ιδιοκτησία του μέσα παραγωγής είναι αναγκασμένος να πουλάει την εργατική του δύναμη, σαν τν μόνη ιδιοκτησία του, στον καπιταλιστή που κλέβει την υπεραξία απο την εργασία του για να κάνει το κεφάλαιο.
Η ατομική διάθεση του καπιταλιστή είναι άσχετη με αυτή την διαδικασία,μπορεί σε κάποια πλαίσια να είναι ένα συμπαθές ή ένα αποκρουστικό άτομο, αλλά σε τελική ανάλυση,η φύση του οικονομικού συστήματος και της/του ταξικής θέσης τον/την αναγκάζει να παίξει έναν συγκεκριμένο ρόλο: αυτόν της εκμετάλευσης των εργατών. Εκείνοι οι καπιταλιστές που παίρνουν λιγότερη υπεραξία απο την εργασία άλλων βγάζουν λιγότερο κέρδος και αναπόφευκτα χάνουν απο πιο αδίστακτους ανταγωνιστές. Πέρα απο την απλή λειτουργία του οικονομικού συστήματος, οι καπιταλιστικές τάξεις βασίζονται και σε δύο άλλες δυνάμεις για να κρατήσουν την κυριαρχία τους. Στις ένοπλες δυνάμεις του κράτους, το στρατό-αστυνομία, τις φυλακές και δικαστήρια. Η δεύτερη δύναμη στην οποία βασίζονται είναι αυτό που οι μαρξιστές αποκαλούμε “ιδεολογία”. Είναι κάτι πολύ περισσότερο απο “χειραγώγηση των ΜΜΕ” που είναι κάτι αληθινό μεν, αλλά πολύ υπερτιμημένο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού. Η κυρίαρχη ιδεολογία είναι κάτι που ξεπερνά τα ΜΜΕ κατά πολύ. Ας θυμηθούμε την εξήγηση του Μάρξ στη “Γερμανική Ιδεολογία”.
“Οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι κάθε εποχή η κυρίαρχη ιδεολογία, πχ η τάξη που είναι η κυρίαρχη υλική δύναμη της κοινωνίας είναι ταυτόχρονα και η κυρίαρχη ιδεολογική δύναμη. Η τάξη που έχει τα μέσα παραγωγής στην διάθεση της,έχει και τον έλεγχο των πνευματικών μέσων παραγωγής, έτσι ώστε, γενικά μιλώντας, οι ιδέες αυτών που δεν έχουν τα μέσα της πνευματικής παραγωγής να είναι υποκείμενες σε αυτών που τα έχουν. Στο βαθμό, επομένως, τον οποίο η άρχουσα τάξη κυριαρχεί και καθορίζει την έκταση και την κατεύθυνση μίας εποχής, είναι αυταπόδεικτο ότι αυτό γίνεται στο μέγιστο βαθμό, μεταξύ άλλων κυριαρχεί και σαν διαννοούμενος και ρυθμίζει την παραγωγή και διανομή των ιδεών της εποχής της, άρα οι ιδέες της είναι οι κυρίαρχες ιδέες της εποχής”.
Με τον όρο ιδεολογία, οι μαρξιστές αναφέρονται στο σύνολο του μηχανισμού των ιδεών που αντανακλούν και δικαιολογούν μία κοινωνία. Αυτές περιλαμβάνουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, το “Αμερικάνικο όνειρο” κλπ. Ενώ κατά καιρούς η ιδεολογία μπορεί να χρησιμοποιείται κυνικά απο την άρχουσα τάξη για να μαζέψει υποστηρικτές, δεν υπάρχει κατ΄ανάγκη ένας “συνομωσιολογικός” παράγοντας σε αυτήν, καθώς οι ίδιοι οι αστοί μπορεί να πιστεύουν άνετα στη δική τους μυθολογία. Οι ιδέες αυτής της ιστορικής εποχής είναι εξ’ ορισμού οι δικές τους ιδέες. Η καπιταλιστική ιδεολογία διδάσκεται απο πέρα ώς πέρα στο εκπαιδευτικό σύστημα, αναμεταδίδεται σχεδόν απο όλα τα μίντια, ενισχύεται απο τις αλληλεπιδράσεις στον χώρο εργασίας, στη θρησκευτική λατρεία κλπ. Οι υπο αμφισβήτηση σε μία διαφορετική κατάσταση ιδέες, το ζουμί της σκέψης της άρχουσας τάξης, δηλαδή τα βασικά αποφθεύγματα με τα οποία ζούμε στην καπιταλιστική κοινωνία τώρα είναι το “κανονικό”, το φυσιολογικό.
Αυτό δε σημαίνει ότι καμία συνομωσία δεν έχει συμβεί ή δε συμβαίνει μεταξύ των καπιταλιστών, ή ότι τα στοιχεία της θεωρίας της συνομωσίας δεν έχουν κατασκευαστεί σαν κομμάτια της κυρίαρχης ιδεολογίας ώστε να εξαπατήσουν τις εργαζόμενες μάζες. ‘Ενα ολόκληρο κομμάτι της έρευνας που γίνεται για την αγορά και τις δημόσιες σχέσεις είναι αφοσιωμένο σε αυτό ακριβώς το στοιχείο, της προπαγάνδας, στον ιδιωτικό τομέα και στην αστική πολιτική, όμως οι συνωμοσίες δεν είναι η αιτία της εκμετάλλευσης. Αντιθέτως, στην έκταση της λειτουργίας των συνομοσιών, είναι η στόχευση της συνέχισης της λειτουργίας του συστήματος της εκμετάλλευσης, το οποίο δεν έχει καμία συνομωσία στη βάση του.
Στο πιο βασικό τους επίπεδο, οι θεωρίες συνομωσίας μπερδεύουν την αιτία με το αποτέλεσμα, ή πιο σωστά, μπερδεύουν μία σχέση ή μία αντιληπτή σχέση με την αιτιότητα. Για παράδειγμα, μία ομάδα εργατών μπορεί να είναι μέλη της ίδιας ομάδας μπόουλινγκ. Μπορούν επίσης να συζητούν όταν βρίσκονται για να παίξουν μπόουλινγκ αλλά η κάρτα μέλους τους σε ένα τέτοιο μπόουλινγκ κλαμπ δεν είναι η αιτία που θα πάνε να δουλέψουν το πρωΐ. Αυτό έχει μόνο να κάνει με τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους μέσω της θέσης τους στην παραγωγική διαδικασία, π.χ. οι κοινωνικοί δεσμοί μέσω της δουλειάς είναι η πιο άμεση αιτία για το ότι είναι στην ίδια ομάδα μπόουλινγκ!
(σχόλιο μεταφραστή: τρομερό παράδειγμα! Έχει πολλή πλάκα ο τύπος)
Με τον ίδιο τρόπο, είναι αληθές, ότι δεδομένου των θέσεών τους στην κοινωνία, κομμάτια της άρχουσας τάξης, συχνά είναι μέλη -συχνά πολύ αποκλειστικά- κοινωνικών κλάμπς όπως και άλλα μέλη της τάξης τους. Αυτές οι οργανώσεις προκαλούν την….καπιταλιστική εκμετάλλευση όσο και η ομάδα του μπόουλινγκ προκαλεί την πρωϊνή εμφάνιση των εργατών στην εργασία τους. Συμφωνίες μπορεί να κλείνονται στις συναντήσεις των μελών “μυστικών κοινωνιών” φυσικά, αλλά αυτές οι “κοινωνίες” δεν είναι προϊόν κοινωνικών σχέσεων του καπιταλισμού, αλλά το αντίθετο!
Ενώ τα παραπάνω δείχνουν ενδεικτικά τα λάθη μίας μονόπλευρης και λανθασμένης θεωρίας και μεθόδου, εμμονή την οποία έχουν πολλές θεωρίς συνομωσίας με συγκεκριμένα γκρούπ καπιταλιστών, αλλά όχι με την καπιταλιστική τάξη σαν σύνολο, αποκαλύπτει μία πιο άσχημη πλευρά στην ιστορία των θεωριών συνομωσίας. Οι θεωρίες συνομωσίας δεν ξεκίνησαν στην μετά-Ρούσβελτ Αμερική. Η ιδέα ότι μία ομάδα “κακών” ανθρώπων μυστικά κυριαρχεί στην κοινωνία ξεικνάει πολύ πρίν αυτή την περίοδο, ακόμη και πρίν τη γέννηση της έκφρασης ”θεωρία συνομωσίας” το 1909. Παραδοσιακά, ανατρέχοντας στον μεσαίωνα, οι “συνομώτες” οι οποίοι δεσπόζουν στις πιο δημοφιλείς “θεωρίες” των καιρών έτειναν να είναι κάποια απο τα ίδια θύματα του συστήματος: Εβραίοι, Τσιγγάνοι, γυναίκες… Η ιδέα μία σατανικής πλεκτάνης ενορχηστρωμένης απο ένα κακόφημο λαό ήταν πολύ δημοφιλής για τις άρχουσες τάξεις της φεουδαρχίας και απο ότι φαίνεται ο ρόλος αυτός των θεωριών συνομωσίας δεν τελείωσε με τον ερχομό του καπιταλισμού.
Παραδοσιακά, ανατρέχοντας στον Μεσαίωνα, οι “συνομώτες” οι οποίοι δεσπόζουν στις πιο δημοφιλείς “θεωρίες” των καιρών έτειναν να είναι κάποια απο τα ίδια θύματα του συστήματος: Εβραίοι, Τσιγγάνοι, γυναίκες… Η ιδέα μία σατανικής πλεκτάνης ενορχηστρωμένης απο ένα κακόφημο λαό ήταν πολύ δημοφιλής για τις άρχουσες τάξεις της φεουδαρχίας και απο ότι φαίνεται ο ρόλος αυτός των θεωριών συνομωσίας δεν τελείωσε με τον ερχομό του καπιταλισμού. Οι Εβραίοι παρέμειναν βασικός στόχος των θεωριών συνομωσίας απο τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ου, θεωρίες οι οποίες τραβούσαν μία διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο ονομαζόμενο ”παραγωγικό” κεφάλαιο και στο “μη παραγωγικό” σαν ένα μέσο για να στιγματίσουν τους “εβραίους τραπεζίτες” σαν την πηγή όλων των προβλημάτων ενός έθνους. Μία τέτοια ρατσιστική διάκριση αποτυγχάνει οικτρά να αναγνωρίσει απο τη μία:
- την εκμεταλλευτική φύση του “καλού” “εθνικού” βιομηχανικού κεφαλαίου
- τις ταξικές διαιρέσεις μέσα στην εβραϊκή κοινότητα,απο την άλλη
- την εθνική ετερογένεια μέσα στο χρηματιστικό κεφάλαιο.
Οι θεωρίες που αναφέρονται σε “Εβραίους τραπεζίτες” απέκτησαν δημοτικότητα ανάμεσα σε ανθρώπους όπως ο Χένρι Φόρντ στις ΗΠΑ, ο οποίος δημοσίευσε μία τέτοια σειρά σε εφημερίδα της ιδιοκτησίας του με τίτλο “ο διεθνής εβραίος”.
Συνεπώς, οι θεωρίες συνομωσίας, αν και σε μία πρώτη όψη φαίνονται να είναι κριτικές απέναντι στην εξουσία, όπως στον καπιταλισμό, είναι στην πραγματικότητα ένα ιδεολογικό προϊόν την δεξιάς! Όπως και οι άρχουσες τάξεις της φεουδαρχίας χρησιμοποιούσαν τον αντι-Σημιτισμό και άλλες θεωρίες συνομωσίας για να κατευθύνουν εκεί την οργή του λαού και όχι πρός τα τυραννικά τους καθεστώτα, με τον ίδιο τρόπο οι σύγχρονες θεωρίες συνομωσίας ανακατευθύνουν την οργή των συνεπειών της λειτουργίας του καπιταλισμού πρός είτε ένα μικρό στρώμμα της καπιταλιστικής τάξης (χρηματιστές, τραπεζίτες, τοκογλύφους), είτε σε μία φυλετική μειονότητα (με τις ταξικές της εσωτερικές διαφοροποιήσεις να αγνοούνται απο τους “θεωρητικούς”) ή απλά έναν κρυφό τομέα της κυβέρνησης (περιοχή 51, FBI, CIA, ΟΗΕ…) παρά το σύστημα το ίδιο! Σήμερα πολλοί στην αριστερά σπαταλούν χρόνο συζητώντας και διαφωνόντας πάνω σε μία ποικιλία θεωριών συνομωσίας. Φυσικά αυτό δεν αποτελεί κίνδυνο για τον….καπιταλισμό, γιατί δε θέτει το ερώτημα για το ρόλο του συστήματος, αλλά απευθύνεται μόνο προς επιμέρους τμήματα ή στοιχεία του.
Οι περισσότερες θεωρίες συνομωσίας ξεκινούν απο τη προϋπόθεση του καπιταλιστικού μονόδρομου και καταλήγουν στο ότι τα πράγματα θα ήταν παραδεισένια αν οι συνομώτες έβγαιναν απο τη μέση. Οι μαρξιστές απο την άλλη πιστεύουν ότι αυτό που χρειάζεται είναι μία δυναμική και επιστημονική ανάλυση του καπιταλισμού, έτσι ώστε να διεξάγουν έναν καλύτερο και αποτελεσματικότερο αγώνα ενάντιά του, ο οποίος πρέπει να δώσει τη θέση του στον σοσιαλισμό. Σε έναν τέτοιο αγώνα πρέπει να ηγείται το πιο καταπιεσμένο κομμάτι της κοινωνίας, η εργατική τάξη, η μόνη ικανή να το πάει μέχρι τέλους. Το να υποκαθιστούμε κομψές συνομωσίες με την πραγματική ζωντανή πάλη των τάξεων δε βοηθάει να ξεκαθαρίσουμε τη φύση του καπιταλισμού ή στον ιδεολογικό εξοπλισμό ανάμεσα στον λαό και τη νεολαία ώστε να δώσουν ένα τέλος στην κόλαση του καπιταλισμού.
Πηγή: Όλα είναι δρόμος κι ο δρόμος είναι κόκκινος
