Η ιστορία δύο ανέργων και τα συμπεράσματά μας
Διαβάζοντας το κείμενο «Μικρές ιστορίες, μεγάλα διδάγματα» του Ζανέτου Λούκα, νιώθω την ανάγκη να αντικρούσω τα γραφόμενα και τα επιχειρήματα που παρατίθενται.
Η ιστορία που μας αφηγείται ο κ. Ζανέτος συγκρίνει τους τρόπους με τους οποίους διαχειρίστηκαν την ανεργία ο Παύλος και ο Μιχάλης, δύο φρεσκο-απολυθέντες συνάδελφοι με αξιόλογη ακαδημαϊκή κατάρτιση και ειδίκευση στον κλάδο της Διοίκησης Επιχειρήσεων. Ο Μιχάλης στην εν λόγω ιστορία εξυπηρετεί τη φιγούρα του αρνητισμού αφού όπως περιγράφεται στο κείμενο «… τα παράτησε. Μετατράπηκε σε ένα ματαιόδοξο κι απαισιόδοξο άτομο. Σταμάτησε να ζει και να απολαμβάνει την κοινωνία καθημερινά. Καθόταν σπίτι όλη μέρα στον καναπέ του µε τον υπολογιστή του, βλέποντας τηλεόραση και βρίζοντας την κοινωνία. Ξεκίνησε να θυµώνει διαρκώς. Η σχέση του µε τη γυναίκα του μετατράπηκε σε ηλεκτρική – τοξική – αρρωστημένη υπόθεση. Ξεκίνησε να καπνίζει και να πίνει καθημερινά µιλώντας συνεχώς στο τηλέφωνο µε άλλους αρνητικούς ανθρώπους που µμοιράζονταν τον αρνητισµό τους.» Ευθύς μας αποδίδεται μέσα από αυτήν την περιγραφή το σαθρό στερεότυπο του τοξικού ανέργου και οξύθυμου ατόμου, που κατοικοεδρεύει στον καναπέ του και δεν κάνει τίποτα για να αλλάξει το παρόν ή με το μέλλον του.
Ο δεύτερος πρωταγωνιστής και επίσης άνεργος Παύλος, παίρνει τον ρόλο του επίμονου, αισιόδοξου, απτόητου και ανεπηρέαστου -ας πούμε- « μαχητή» που ξεχύνεται στην αγορά επαγγελματικών ευκαιριών με σπαθί την εργασιακή του αυτοπεποίθηση. Κάπου εκεί διαβάζουμε πως ο Παύλος βρέθηκε τελικά σε μία εταιρεία και συζήτησε με τον διευθυντή:
«– Μπορείτε σας παρακαλώ να µε προσλάβετε, είµαι σίγουρος ότι µπορείτε να εκμεταλλευτείτε τις γνώσεις και τις εµπειρίες µου. ∆ε θέλω να κάθοµαι σπίτι και να µη κάνω τίποτα. Αφήστε µε να κάνω εθελοντική δουλειά χωρίς να µε πληρώνετε. Απλά θέλω να δουλέψω! Θέλω το µυαλό µου να είναι απασχοληµένο.
– Έγινε! του απαντάει ο διευθυντής και προσθέτει: « Αλλά µη περιµένεις κάτι από εµένα σε θέµατα πληρωµής».
– Κανένα πρόβληµα, του απαντάει ο Παύλος»
Κάπως έτσι αντιλαμβανόμαστε την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του φρεσκο-απολυμένου Παύλου, που ο μόνος τρόπος για «να απασχολεί το μυαλό του» είναι μέσω της εργασίας. Παρατηρούμε τον Παύλο να παρακαλά να εργασθεί αφιλοκερδώς με μοναδικό του επιχείρημα το γεγονός ότι δεν αντέχει την εργασιακή απραγία. Ο Παύλος προφανώς είναι αυτή η πάστα ανθρώπου που δεν έχει χόμπι ή ενδιαφέροντα, δεν έχει λαχτάρα να κάνει έστω και για λίγο καιρό όσα στερούσε η εργασιακή καθημερινότητα από τον χρόνο του. Απελπισμένα, σύμφωνα με την αφήγηση πάντα, ο Παύλος θέλει να εργασθεί – όχι για κάποιο κοινωφελές ίδρυμα ή για έναν αλληλέγγυο σκοπό , μα για μία κερδοσκοπική προφανώς εταιρεία- και δε διστάζει να αφοσιωθεί σε αυτήν του την ιδέα. Έτσι, διαβάζουμε στη συνέχεια, πως ο Παύλος εργάσθηκε αμισθί και σκληρά για κάποιες εβδομάδες μέχρι που , ως εκ θαύματος και με αφορμή την παραίτηση του Διευθυντή της εταιρείας, προσελήφθη ο επίμονος Παύλος μία ευτυχή μέρα, σαν αντικαταστάτης του παραιτηθέντος. Δε μπορώ παρά να παραλληλίσω αυτό το happy-end με κινηματογραφικές σκηνές ανάλαφρης σαπουνόπερας, γυρισμένες ανάμεσα σε εταιρικά γραφεία την ίδια στιγμή που η ανεργία στην Ελλάδα έφτασε το 23,2% τον Ιούλιο του 2016 (1,120 εκατ. άνεργοι ενώ ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ανήλθε σε 3,220 εκατ. άτομα. σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ).
Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας, όπως σαφέστατα αποδίδεται από τον αρθρογράφο είναι πως «Υπάρχουν δύο τρόποι που κρίνουµε διάφορες καταστάσεις (…) Ο Μιχάλης πίστευε ότι όλα τελείωσαν, ότι ξόφλησε, ότι δεν µπορούσε να τα καταφέρει. Παραδόθηκε! Ο Παύλος από την άλλη πλευρά αψήφησε την απόρριψη. Πίστευε ότι θα τα καταφέρει. Και τα κατάφερε. Η ματαιοδοξία σκοτώνει την ελπίδα.»
Οφείλω να κάνω την παραδοχή, ότι σε προσωπική βάση είμαι απόλυτα σύμφωνη με τις γενικευμένες αισιόδοξες, μαχητικές και γεμάτες πείσμα προσεγγίσεις ή επιλύσεις προβλημάτων. Το αίσθημα του πανικού, της απελπισίας και της ματαιοδοξίας δεν οδήγησε ποτέ και κανέναν σε ένα καλό τέλος. Παρά το γλυκό και γεμάτο ελπίδα μήνυμα επιλόγου του κ. Ζανέτου, το τόσο γεμάτο με νότες ψυχολογικής ενθάρρυνσης, έμεινα να κοιτώ την οθόνη με μία πικρή γεύση στο τέλος της ανάγνωσής μου, με διαπέρασε ένα κύμα αποστροφής και ένα αίσθημα ηθικής ξεφτίλας.
Η διήγηση του κ. Ζανέτου έχει μαύρες τρύπες και δημιουργεί εύλογες απορίες.
Όσο διήρκεσε η αμισθί εργασία του Παύλου , ο ίδιος πώς εξασφάλιζε το προς το ζην; Πώς πλήρωνε νοίκι ή τον ΕΝΦΙΑ ο Παύλος; Πώς τα έβγαζε πέρα με λογαριασμούς, φαγητό, παιδιά, άλλα εξαρτώμενα από αυτόν άτομα και πώς κάλυπτε τα έξοδα μετακίνησης προς και από την εθελοντική εργασία του;
Και ακόμα και αν τα είχε εξασφαλίσει εν μέρει όλα αυτά (με χρήση της ληφθείσας αποζημίωσης του από τον προηγούμενο εργοδότη και του –πιθανόν- δικαιούμενου επιδόματος ΟΑΕΔ), μα και πάλι πώς η συνείδησή του επέτρεπε να τον εκμεταλλεύεται ένας εργοδότης χωρίς να του προσφέρει κάποια ανταμοιβή; Ακόμα και αν δεν ήταν χρηματική η αμοιβή, θα μπορούσε έστω να ήταν ένας καλός σκοπός που θα λειτουργούσε φυσικά σαν κίνητρο . Αλλά δεν πρόκειται για αυτήν την περίπτωση. Από τα συμφραζόμενα γίνεται κατανοητό ότι ο Παύλος εργάσθηκε – ύστερα από δική του και μόνο παράκληση- εφαρμόζοντας την κλασσική σχέση υπαλλήλου-αφεντικού.
Με ποιες ηθικές παραμέτρους αποδέχεσαι το ότι «δε σε θέλουν» για υπάλληλο – αφού προφανώς δεν χρειάζονται νέο/πρόσθετο άτομο- αλλά αν είναι να εργασθείς αμισθί τους κάνεις και μάλιστα, θα είσαι και ήρωας της υπερωρίας; Κι αν δεν ερχόταν το γύρισμα του τροχού ώστε να χρειαστούν αντικαταστάτη, για πόσο καιρό θα εργαζόταν ο Παύλος αφιλοκερδώς, για πόσο καιρό δε θα είχε εισόδημα στο όνομα της υπομονής; Για πόσο καιρό θα έπρεπε ο Παύλος να εκτελεί υπηρεσίες για κάποιον άλλον χωρίς να έχει έστω τη χαρά της χρηματικής αμοιβής;
Ποιο το «νόημα» αυτής της διήγησης τελικά; Προσωπικά αντιλαμβάνομαι πως οι 1 εκατ. άνεργοι εκεί έξω, οφείλουν να δουλέψουν αμισθί με μόνο κίνητρο την αισιοδοξία και την ελπίδα τους για τις καλύτερες μέρες που μάλλον θα έρθουν! Μα κάπως έτσι δε δημιουργείται, αγαπητέ Λούκα, μια καθεστηκυία τάξη εργοδοτών που θα απαιτεί να εργάζεσαι δοκιμαστικά, αμισθί και ταπεινά μέχρι να αποφασίσουν εάν «τους κάνεις»; Κι ακόμα και αν πληρούνται οι απαιτήσεις τους, πόσο ασύμφορο να σε προσλάβουν αφού μπορούν «να περάσουν» απλά στον επόμενο «δοκιμαστικό εργαζόμενο».
Πώς φτάσαμε εδώ κ. Λούκα, να δημοσιεύονται ιστορίες (είτε πραγματικές είτε αλληγορικές) που υποστηρίζουν έμμεσα ότι όλοι αυτοί οι άνεργοι «κάτι κάνουν λάθος»;
Η ιστορία του Μιχάλη και του Παύλου αχνίζει καπιταλιστική αναίδεια και κοντόφθαλμη αντίληψη της σύγχρονης κοινωνικής εικόνας. Πρόκειται για ένα ηθικό «δίδαγμα» που τάσσεται υπέρ της αμισθί εργασίας, υπέρ της σκληρής δουλειάς και των απλήρωτων υπερωριών για το καλό των εργοδοτών και μόνο αυτών, υπέρ της ασύδοτης εκμετάλλευσης του εργαζομένου , μιας εκμετάλλευσης που στηρίζει γερά τα πόδια της πάνω στην απελπισία και την ανάγκη του ανέργου. Μέσω της ανάγνωσης του ατυχούς άρθρου διαχέεται μεταξύ άλλων η επίκριση της «πεσμένης» και αρνητικής ψυχολογίας του ανέργου, μία κεφαλαιοκρατική δηλαδή κριτική, μία οπτική των πραγμάτων που δε μπορεί και δε θα μπορέσει ποτέ να αντιληφθεί πώς είναι να μην έχεις εξασφαλισμένες τις ανάγκες που στηρίζουν το πρώτο επίπεδο της πυραμίδας του Maslow.
Γράφει η Αμάντα Πατσοπούλου
Cover artwork: by PiliBilli
