Ανέκαθεν ο μύθος γύρω από πρόσωπα του παρελθόντος αποτελούσε σύνηθες φαινόμενο για τη φιλοπερίεργη ανθρωπότητα. Ιστορίες όπου ο καθένας προσθέτει ή αφαιρεί στοιχεία, λόγω πουριτανισμού ή νεοτερικής επιδειξιομανίας. Στην παρούσα περίπτωση όμως δεν υπήρχαν πολλά λαβές ικανές για περαιτέρω νοθεύσεις. Ίσως γιατί ο πρωταγωνιστής τους δεν έζησε όσο θα ήθελε ή απλώς έζησε με τον τρόπο που ήθελε. Αυτός ήταν ο Λούης Τίκας. Ένα παράδειγμα υπερατλαντικό. Όχι κάποιος ξένο από τα καθ’ ημάς, αλλά ένας άνθρωπος, που έκτος από την ελληνική καταγωγή, τον ξεχώριζε το πάθος για ζωή και δικαιοσύνη. Ένας άνθρωπος, ο οποίος έναν αιώνα πριν, ενωτίστηκε την εκμετάλλευση και έσπευσε να την κατακρεουργήσει. Κάποιος που αντιλήφθηκε την ισχύ των πολλών και το δίκιο του αδικημένου. Ένας αιώνιος έφηβος που δεν επέκειτο σε δόγματα, αλλά ασπαζόμενος τα δικαιώματα του εργαζομένου, ρίχτηκε στην πάλη της ανισότητας.
Γεννήθηκε στα Λούτρα Ρεθύμνου το 1886 και το μόνο που έχει μείνει να μας τον φέρνει στη μνήμη είναι μια οδός με το βαπτιστικό του όνομα. Αν και συνήθως τα βαπτιστικά προικώα μας είναι μικρού μεγέθους, το όνομά του έμελλε να χαραχθεί με μεγάλα γράμματα. Τόσο σε έκταση όσο και σε ερμηνεία.
Ηλίας Σπαντιδάκης του Αναστασίου, με προορισμό το Κολοράντο, ΗΠΑ. Ορίστε το εισιτήριό σου, είσαι έτοιμος! Επόμενος!
Ένα χτύπημα στην πλάτη του ίσως να ήταν αρκετό για να τον επιβιβάσει στο βαπόρι προς τη νέα του ζωή. Έξω από το μικρόκοσμο της Κρήτης. Εκεί που θα λογαριαζόταν ως άλλο ένα θύμα της φτωχής ελληνικής γης. Ένα έρμαιο των συνθηκών, που κατάφερε να τιθασεύσει τη μοίρα του και σαν απόγονος του Διγενή προέταξε το στήθος του ενάντια στην κοινωνική εκμετάλλευση.
Ντένβερ και συνδικαλισμός
Ήταν μια μέρα του 1906, όταν ο Ηλίας αποφάσισε να μεταναστεύσει στη γη της τότε επαγγελίας. Την Αμερική, όπου αλλοδαποί και ημεδαποί επεδίωκαν να ζήσουν το όνειρό της. Εντάξει, δεν επρόκειτο ακριβώς για όνειρο στην προκειμένη περίπτωση. Εγκαταστάθηκε στην πιο γνώστη για τα ορυχεία της πόλη, το Ντένβερ και εργάσθηκε στη χαλυβουργία του Πουέμπλο, με πενιχρό εισόδημα που έφθανε μόλις τα 1, 75$ το ημερομίσθιο. Ψίχουλα, αν αναλογιστεί κανείς τις 12 ώρες καθημερινής σκληρής εργασίας.
Αμερικανός Πολίτης
Ο Τίκας ενέμεινε στο κυνήγι του αμερικανικού ονείρου. Με υπερβάλλοντα ζήλο, μαθαίνει άπταιστα την αγγλική γλώσσα και δυτικοποιεί το όνομά του. Από τούδε και εφεξής φακελώνεται ως Λούης Τίκας. Το 1910 η αμερικανική πολιτεία του Κολοράντο, του το επιβραβεύει, χρήζοντάς τον ως μέλος της κοινωνίας της. Με τα φόντα του αμερικανού πολίτη ανοίγει ένα καφενεδάκι στην Μάρκετ Στριτ, μια τοπική Greek town και κατά συνέπεια, εργατική γειτονιά που απαριθμούσε μόλις 240 Έλληνες στις αρχές του 20ου αιώνα.
Εμπλοκή σε Wobblies
Η μοίρα όμως παίζει με τις κόκκινες γραμμές των συνθηκών, τις επονομαζόμενες συμπτώσεις. Έτσι, απέναντι από το μαγαζί του Τίκα, στεγαζόταν η τοπική «Ένωση εργατών βιομηχανιών του κόσμου», οι αγγλιστί «Wobblies». Οι άθλιες εργατικές συνθήκες, τα ατυχήματα, οι τραυματισμοί και η εκμετάλλευση των εργατών ακόμη κι από συντοπίτες τους εργατοπατέρες, έτρεψαν τον Τίκα να παρεισφρήσει στην ένωση των Wobblies. Αναφέρεται πως κατά τη διάρκεια της ανάμειξής του με την προαναφερθείσα οργάνωση, αποπειράθηκε να ενταχθεί στο αστυνομικό τμήμα. Μια προσπάθεια καταδικασμένη στην αποτυχία, λόγω της εμπλοκής του στο συνδικαλιστικό κίνημα.
Πρώτη συμμετοχή σε απεργία
Την ίδια χρονιά του 1910, ο Τίκας αναλαμβάνει τα ηνία του συνδικάτου των λούστρων και τους παρακινεί σε απεργία. Αίτημά τους ήταν η 100%(!) αύξηση των απολαβών από 5 cents σε 10 cents.
Κάποιοι θέλουν τον Τίκα να κρατά λίγο ακόμη αφανή ρόλο, εργαζόμενος εκείνη την εποχή σε μια ασφαλιστική εταιρία. Τα επόμενα γεγονότα όμως, δικαιολογούν την πρώτη άποψη. Του Τίκα αγωνιστή, παραστεκάμενου στους συνάδελφούς του και πρωτοστάτη μιας μικρού βεληνεκούς «επανάστασης».
Τίκας Vs εταιριών και πατρώνων
Ο δανδής από πλευράς αναστήματος, Τίκας, έστελνε εμβάσματα στην Ελλάδα για τους δικούς του. Δε φρόντιζε όμως μόνο την οικογένεια του στην Κρήτη, αλλά και αυτή στα ξένα. Η έγνοια του για τους συναδέλφους του, τον οδήγησε να εγκαταλείψει τον καφενέ του στην οδό Μάρκετ και να κατευθυνθεί στα ορυχεία Φρέντερικ του Κολοράντο, τα οποία ήταν σκλαβοπάζαρα. Δεν αργεί ν’ αφήσει το στίγμα του κι εκεί. Το 1912 γίνεται επικεφαλής 63 Ελλήνων απεργών. Αποτέλεσμα αυτής της απεργίας ήταν η απομάκρυνση του Σπαρτιάτη πάτρωνα Σκλήρη.
Το «φαινόμενο» Σκλήρης
Ο Σκλήρης ήταν εργατοπατέρας , ο οποίος έλεγχε κάθε Έλληνα στις περιοχές Νεβάδα, Κολοράντο και Γιούτα. Δε δίσταζε να τους κακοπληρώνει εν σχέσει με εργάτες άλλων εθνικοτήτων. Το ελληνικό μεροκάματο υπολογιζόταν στα 1,75 $, ενώ το γερμανικό και το ουαλικό ανερχόταν στα 2, 50 $.Επί «δυναστείας» Σκλήρη, 613 ανθρακωρύχοι έχασαν τη ζωή τους εν ώρα εργασίας. Η κατάσταση του εργατικού εξευτελισμού έφτανε στα όρια της ιλαροτραγωδίας. Η αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων έφτανε τα 700 $ συν ένα φέρετρο 20 δολαρίων. Ανάμεσα στα θύματα ήταν 350 Έλληνες με 13 θανάτους και πάμπολλους τραυματισμούς μέσα σε μόλις 2 χρόνια. Η απομύζηση δικαιωμάτων συνεχιζόταν ες αεί με διάφορες εταιρίες να συνασπίζονται εις βάρος των εργατών. Τους επέβαλαν «φόρο» 25 % στη στέγαση και τον εφοδιασμό τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης. Και αυτό γιατί οι εταιρίες αυτές ανήκαν στους επιχειρηματίες των ορυχείων. Οι εργάτες αναγκάζονταν να κατοικούν σε σπίτια που τους παρεχόταν από την εταιρία όπου εργάζονταν και να ψωνίζουν με ειδικό κουπόνι αγορών από προτιμώμενα καταστήματα των επιχειρηματιών.
Leo the Greek
Από το 1912 και πέρα αρχίζει η φανερή αγωνιστική πορεία του Τίκα, ο οποίος μετά την απεργία, τα προβοκάτσια και τις συλλήψεις που ακολούθησαν το 1912, ήρθε σ’ επαφή με την «Ένωση ανθρακωρύχων Αμερικής». Προβαίνει σε διάφορες περιοδείες για να συγκεντρώσει στατιστικά στοιχειά των εργατικών ατυχημάτων και τραυματισμών κατά την περίοδο 1912-1913. Έκτος αυτών όμως, κατέγραψε και τη βάναυση συμπεριφορά των εταιριών απέναντι στους εργαζόμενους, απειλώντας τους ιθύνοντες με «βιομηχανικό πόλεμο». Στο επόμενο διάστημα βρίσκει θερμούς οπαδούς ανάμεσα στους κακοπληρωμένους εργάτες. Τον αποκαλούν «Leo the Greek» και «Leo the Cretan». Εν τω μεταξύ, η εταιρία του Τζον Ροκφέλερ, την οποία στόχευε η ριζοσπαστική του συμπεριφορά, δε λαμβάνει δράση ακόμη, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία για να τον πλήξει.
Ludlow Massacre
Το ημερολόγιο δείχνει 23 του Σεπτέμβρη εν έτει 1913. Μεγάλη απεργία πραγματοποιείται στο Λάντλοου, με 1300 ανθρακωρύχους να απεργούν. Αίτημα κυρίως ήταν η απεξάρτησή τους από τις θυγατρικές εταιρίες των Ροκφέλερ. Επιθυμούσαν επίσης να επισκέπτονται ιατρούς της αρεσκείας τους και όχι εκείνους που επέβαλε η εταιρεία. Θέτουν το αίτημα της αναγνώρισης του συνδικάτου τους. Μια τομή στο εργατικό καθεστώς της εποχής αρχίζει να πραγματοποιείται. Απαιτούν την καθιέρωση του 8ώρου και ζητούν την άμεση εφαρμογή της πολιτειακής νομοθεσίας όσον αφορά την ασφάλιση των ορυχείων. Απαιτούν επίσης την κατάργηση του script (Οι εργάτες, τις περισσότερες φορές, δεν πληρώνονταν με κανονικά χρήματα, αλλά με κουπόνια, τα λεγόμενα «script», που υποχρεωτικά εξαργύρωναν στα μαγαζιά της εταιρείας, με υψηλές τιμές. Δηλαδή, η πληρωμή τους δε γίνονταν σε εθνικό νόμισμα, αλλά σε εναλλακτικό νόμισμα της εταιρίας, με το οποία μπορούσαν να ψωνίσουν μόνο από τα καταστήματά της) όπως και την αλλαγή του συστήματος των φρουρών της εταιρίας, οι οποίοι είχαν μετατρέψει τους εργατικούς καταυλισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επιπλέον, διεκδίκησαν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (σε γιατρούς της προτίμησής του και όχι σε γιατρούς της εταιρίας) και κυριότερο όλων, την αναγνώριση του συνδικάτου τους. Επικεφαλής αυτών των απεργών και των αξιώσεών τους είναι ο ίδιος ο Τίκας και ο Τζον Λόζον. Αμφότεροι έχουν τη στήριξη των κρητικών που είχαν συμμετάσχει σε απεργίες του Μπίνγκχαμ στη Γιούτα.
Ροκφέλερ
Δεν αργεί να φτάσει η απάντηση των εταιριών. Αρχικά προέβησαν σε εξώσεις των απεργών από το χώρο εργασίας και τα οικήματά τους. Οι απεργοί με τη σειρά τους, στήνουν σκηνές σε κομβικά σημεία της εταιρίας και αποτρέπουν σε απεργοσπάστες να εργαστούν. Μέχρι τον Οκτώβρη ο καταυλισμός τους μοιάζει με μικρή πόλη. Καταμετρούνταν γύρω στους 500 άνδρες, 350 γυναίκες και 350 παιδιά. Στον καταυλισμό υπήρχαν ελληνικές καφετέριες και φούρνοι. Η εταιρία Ροκφέλερ ζήτησε την άμεση παρέμβαση της εθνοφρουράς. Ανάμεσά τους συγκαταλέχθησαν άνθρωποι των Ροκφέλερ, οι οποίοι είχαν την αδεία-εντολή να ρίξουν στο ψαχνό. Το σχέδιο των εταιριών εγκρίθηκε από τον ίδιο τον κυβερνήτη του Κολοράντο. Μάλιστα, οι Ροκφέλερ δε δίστασαν να θέσουν σε λειτουργία το τεθωρακισμένο όχημα «Death Special».
Στις 20 Απριλίου 1914, η εθνοφρουρά εισβάλλει στον καταυλισμό των απεργών. Ο καταυλισμός εκκενώνεται και ζητείται απ τον Τίκα να παραδώσει δύο Ιταλούς απεργούς. Μάλλον επρόκειτο για το Φρανκ Λουμπίνο και το Τζον Μπαρτολότι. Ο Τίκας αρνείται την όποια παράδοση δίχως ένταλμα σύλληψης. Ο καταυλισμός είναι σε κατάσταση αναβρασμού. Η πρώτη βολή ακούγεται λίγη ώρα αργότερα από κάποιον μεθυσμένο απεργό. Με τουφεκίδι απαντά και η εθνοφρουρά. Ο επικεφαλής της ζητά ακρόαση απ’ τον Τίκα για συζήτηση. Η κατάληξη της συζήτησης ήταν ένα βίαιο κτύπημα στο κεφάλι του Τίκα από την καραμπίνα του λοχαγού της εθνοφρουράς. Τόσο το κρανίο του, όσο και το όπλο σπάζουν στη μέση. Εκτός απ’ το θανάσιμο χτύπημα του λοχαγού Λίντερφελντ, κι άλλοι εθνοφρουροί γαζώνουν το άψυχο σώμα του Λούη Τίκα.
Τα μελανά σημεία του Λάντλοου
Ακολουθούν αποτρόπαια γεγονότα. Δολοφονίες ανδρών, γυναικών και παιδιών. Ανάμεσά τους 11 παιδιά από 3 μηνών ως 11 ετών. Μια κίνηση που προδίδει το μένος των εθνοφρουρών και δείχνει εξόφθαλμα ότι το γεγονός δεν περιορίστηκε σε μια απλή αντιμετώπιση μιας απεργίας ή στην καταστολή της.
«Πόλεμος των Δέκα Ημερών»
Μετά τις 27 Απρίλη και αφού βρέθηκε το νεκρό σώμα του Λούη Τίκα, ακολουθούν 10 ημέρες ανταρτοπόλεμου. Το οριστικό τέλος επέρχεται με την επέμβαση του πρόεδρου των ΗΠΑ, Γούντρο Γουίλσον με την αποστολή μονάδων ομοσπονδιακού στρατού. Τα θύματα ανέρχονται στα 69. Περίπου 400 απεργοί συλλαμβάνονται και 322 απ’ αυτούς παραπέμφθηκαν για φόνο. Μόνο ένας Τζον Λόουσον δικάστηκε από το ανώτατο δικαστήριο και αθωώθηκε. Ως προς τους εθνοφρουρούς, 22 παραπεμφθήκαν, ανάμεσα σ’ αυτούς και 10 αξιωματικοί. Έπειτα από μια παρωδία δίκης, αθωώθηκαν άπαντες εκτός απ’ τον δολοφόνο του Τίκα, Λίντερφελντ, στον οποίο έγιναν απλές επιπλήξεις.
Κοινωνική ανταπόκριση
Ως αντίδραση στα γεγονότα, σοσιαλιστές και μεταρρυθμιστές οργάνωσαν πικετοφορίες. Σάρωσαν τους δρόμους με πλακάτ και συνθήματα υπέρ των θυμάτων του Λάντλοου. Ο Άντον Σίνκλαιρ, συγγραφέας του «King Goal» προβαίνει σε σιωπηλή διαμαρτυρία έξω απ’ τα γραφεία των Ροκφέλερ. Ταυτόχρονα, στο Σικάγο, για λογαριασμό της εφημερίδας Μasses, πραγματοποιείται διαδήλωση. Λίγο καιρό αργότερα, ο Σίνκλαιρ και ο δικαστής του Ντένβερ, Μπ. Λίντσεϊ ταξιδεύουν μαζί με γυναίκες απεργών σε όλη την Αμερική, μιλώντας σε συγκεντρώσεις για τη σφαγή στο Λάντλοου. Πολλοί καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι ευαισθητοποιημένοι για τα θύματα, έγραψαν ποιήματα και τραγούδια. Στο σημείο όπου έγινε η δολοφονία του Τίκα, στήθηκε μνημείο για τους πεσόντες της απεργίας.
Οι άνθρωποι κατά τη γέννησή μας ως το τέλος μας, ακολουθούμε το modus vivendi της ραψωδίας ζ’ της «Οδύσσειας». Ο Οδυσσέας, ο ήρωας του Τρωικού πολέμου μας παρουσιάζεται ως Οὖτις, έμπροσθεν της υπεραξίας του ονόματος μιας τερατογενέσεως, του Πολυφήμου. Το κοντράστ εντοπίζεται στα ονόματα Πολύφημος (=φημισμένος) και Οὖτις (=κανένας). Έτσι και εμείς, άσημοι από γεννησιμιού μας, προσδοκούμε μια κάποια υστεροφημία για να έρθει να επιβεβαιώσει την μη ματαιότητα της ύπαρξής μας. Ένα «κανείς» θα γίνει, μετά την τύφλωση της μάταιης δόξης, ένα στεντόρειο «Οδυσσέας!».
Με τον ίδιο τρόπο, ο μάλλον “κάποιος” Ηλίας Σπαντιδάκης έγινε ο περιφανής Λούης Τίκας. Ο ασίκης κρητικός, από μια κουκκίδα στον πληθυσμιακό χάρτη της μεγαλονήσου, έγινε ένα σημείο ιστορικής αναφοράς.
Ένας επαναστάτης με αιτία.
Ένας αγωνιστής, με κάθε λόγο ξεσηκωμού και διαμαρτυρίας, ο Διγενής των δύο ηπείρων και των χιλιάδων καταπιεσμένων που κέρδισε μια θέση στο βάθρο της μνήμης.
Γράφει η Πηνελόπη Ευαγγέλου
Πηγές/Βιβλιογραφία:
