Παρουσίαση τρίτου αποσπάσματος από το βιβλίο του Ουρουγουανού συγγραφέα και φιλοσόφου Εντουάρντο Γκαλεάνο, «Ένας κόσμος ανάποδα» που κυκλοφορεί από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998.
Δείτε το προηγούμενο απόσπασμα μας “Σελίδες 33 – 51 | Μάθημα 3ο | Βασικά μαθήματα αδικίας”, εδώ.
4o Μάθημα – «Βασικά μαθήματα ρατσισμού και φαλλοκρατίας (Ά Μέρος)
Οι υφιστάμενοι οφείλουν αιώνια υπακοή στους ανωτέρους τους και οι γυναίκες οφείλουν υπακοή στους άντρες. Άλλοι γεννιούνται για να καταδυναστεύουν και άλλοι για να καταδυναστεύονται.
Αιτία του ρατσισμού και της φαλλοκρατίας είναι η γενετική κληρονομιά: δεν ευθύνεται η ιστορία που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα οι φτωχοί, αλλά η βιολογία. Οι φτωχοί φέρουν το πεπρωμένο μέσα στο αίμα τους και τα πράγματα σκουραίνουν όταν τα χρωμοσώματα της κατωτερότητας αναμειγνύονται με τον κακό σπόρο του εγκλήματος. Όταν πλησιάζει ένας φτωχός με σκούρο δέρμα, τότε ανάβει το κόκκινο φως στο μετρητή κινδύνου και αρχίζει να χτυπάει συναγερμός.
Οι μύθοι, οι τελετουργίες και τα ιστορικά γεγονότα
Στην Αμερική, αλλά και στην Ευρώπη, η αστυνομία κυνηγάει στερεότυπα ανθρώπους που θεωρούνται ένοχοι εγκλημάτων λόγω της φάτσας τους. Κάθε μη λευκός ύποπτος επιβεβαιώνει το νόμο που είναι γραμμένος με αόρατο μελάνι στα βάθη της συλλογικής συνείδησης: το έγκλημα έχει χρώμα μαύρο ή καφέ ή τουλάχιστον κίτρινο.
Αυτή η δεισιδαιμονία δε λαμβάνει υπόψη την ιστορική εμπειρία του κόσμου. Αν πάρουμε μόνο τους πέντε τελευταίους αιώνες πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα εγκλήματα λευκού χρώματος δεν ήταν λιγοστά. Στα χρόνια της Αναγέννησης, αν και οι λευκοί δεν αποτελούσαν παρά το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού εθεωρούντο φορείς της θεϊκής θέλησης. Στο όνομα του Θεού εξολόθρεψαν ποιός ξέρει πόσα εκατομμύρια Ινδιάνους στην Αμερική και ξερίζωσαν ποιος ξέρει πόσα εκατομμύρια μαύρους από την Αφρική.
Λευκοί ήταν οι βασιλείς που ήπιαν το αίμα των Ινδιάνων και οι δουλέμποροι που καθιέρωσαν την κληρονομική σκλαβιά στην Αμερική και στην Αφρική, ώστε τα παιδιά των σκλάβων να γεννιούνται κι αυτά σκλάβοι για τα ορυχεία και τις φυτείες. Λευκοί ήταν οι πρωτεργάτες των αναρίθμητων πράξεων βαρβαρότητας που διέπραξε ο Πολιτισμός, τους επόμενους αιώνες, για να επιβάλλει με φωτιά και αίμα την ιμπεριαλιστική λευκή εξουσία στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Λευκοί ήταν οι αρχηγοί των κρατών και οι διοικητές των στρατευμάτων που οργάνωσαν και διεξήγαγαν, με τη βοήθεια των Ιαπώνων, τους δύο παγκοσμίους πολέμους του εικοστού αιώνα, όπου σκοτώθηκαν εξήντα τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι, στην πλειοψηφία τους απλοί πολίτες. Λευκοί ήταν κι αυτοί που σχεδίασαν και πραγματοποίησαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων, των κομμουνιστών, των τσιγγάνων και των ομοφυλόφιλων, στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Η πεποίθηση ότι κάποιοι λαοί γεννιούνται για να είναι ελεύθεροι και άλλοι για να είναι σκλάβοι κατηύθυνε πάντοτε τα βήματα της εξουσίας στον κόσμο. Τα χρόνια μετά την Αναγέννηση και την κατάκτηση της Αμερικής ο ρατσισμός διαρθρώθηκε ως ένα σύστημα ηθικής για την άφεση αμαρτιών και τέθηκε στην υπηρεσία της ευρωπαϊκής αδηφαγίας. Έκτοτε ο ρατσισμός κυριάρχησε στον κόσμο: στις αποικίες αποκλείει την πλειοψηφία· στις μητροπόλεις περιθωριοποιεί τις μειοψηφίες. Την εποχή της αποικιοκρατίας ο ρατσισμός ήταν εξίσου απαραίτητος με την πυρίτιδα και οι Πάπες συκοφαντούσαν από τη Ρώμη τον Θεό αποδίδοντας σ’ αυτόν την εντολή εξόντωσης. Το διεθνές δίκαιο γεννήθηκε για να νομιμοποιήσει την εισβολή και τη λεηλασία, ενώ ο ρατσισμός έδινε το ελεύθερο στις στρατιωτικές θηριωδίες και παρείχε άλλοθι στην ανελέητη εκμετάλλευση των υποτελών χωρών και των πολιτών τους.
Η ταυτότητα
Που είναι οι πρόγονοί μου; Ποιούς πρέπει να τιμώ; Πότε θα βρω τη πρώτη ύλη μου; Ο πρώτος Αμερικάνος πρόγονός μου … ήταν Ινδιάνος, Ινδιάνος της πρώιμης περιόδου. Οι πρόγονοί σας τον έγδαραν ζωντανό και τώρα εγώ είμαι ορφανός.
(Από τον Μαρκ Τουέιν, που ήταν λευκός, στο TheNewYorkTimes, 26 Δεκεμβρίου 1881.)
Στην ισπανόφωνη Αμερική δημιουργήθηκε ένα νέο λεξιλόγιο ώστε να μπορεί να καθοριστεί σωστά η θέση του κάθε ανθρώπου στην κοινωνική κλίμακα, ανάλογα με τον υποβιβασμό που υφίσταται λόγω επιμιξίας.
Μουλάτο ήταν και είναι η επιμιξία λευκού και μαύρου, με προφανή υπαινιγμό στο μουλάρι, το στείρο παιδί του γαϊδουριού και της φοράδας, ενώ πολλοί ακόμα όροι επινοήθηκαν για να ταξινομηθούν τα χίλια χρώματα που δημιουργήθηκαν από το διαδοχικό ανακάτεμα Ευρωπαίων, Αμερικανών και Αφρικανών στο Νέο Κόσμο.
Με ονόματα απλά όπως καθαρόαιμος, εν τέταρτο, μαυριτανός, μιγάς, αλμπίνος, λύκος, ζαμπάιγκο, μελαμψός, ερυθρόμαυρος, ερυθρόδερμος, κογιότ, ανθρακόχρους, νεγροϊνδιάνος, χίμπαρο αλιτζές χαρότσο, πουά και ριγωτόςαλλά και με πιο σύνθετα όπως γύρνα πίσω, εδώ θα μείνεις, κρατήσου στον αέρα και δε σε καταλαβαίνω, βάφτιζαν τα φρούτα της τροπικής σαλάτας και με αυτό τον τρόπο προσδιόριζαν τη μεγαλύτερη ή μικρότερη βαρύτητα της κληρονομικής κατάρας.
Από όλα τα ονόματα, το δε σε καταλαβαίνω είναι το πιο αποκαλυπτικό. Από τον καιρό επονομαζόμενης ανακάλυψης της Αμερικής έχουν περάσει πέντε αιώνες κι ακόμη δεν καταλαβαινόμαστε. Ο Χριστόφορος Κολόμβος πίστευε ότι οι Ινδιάνοι ήταν Ινδοί της Ινδίας, ότι οι Κουβανοί ήταν κάτοικοι της Κίνας και οι Αϊτινοί της Ιαπωνίας. Ο αδελφός του, ο Βαρθολομαίος, καθιέρωσε την ποινή του θανάτου στην Αμερική καίγοντας ζωντανούς έξι ιθαγενείς με την κατηγορία της ιεροσυλίας: οι ένοχοι είχαν θάψει στο χώμα εικονίτσες καθολικών αγίων επειδή πίστευαν ότι οι καινούργιοι αυτοί Θεοί θα έκαναν την σπορά γόνιμη. Όταν οι κατακτητές έφτασαν στις ανατολικές ακτές του Μεξικού ρώτησαν: «Πως λέγεται αυτό το μέρος;» Οι αυτόχθονες απάντησαν: «Δεν καταλαβαίνουμε τίποτα», που στη γλώσσα των Μάγια εκείνης της περιοχής ακούστηκε σαν Γιουκατάν. Όταν οι κατακτητές προχώρησαν μέχρι την καρδιά της Νότιας Αμερικής, ρώτησαν: «Πως λέγεται αυτή η λίμνη;» Οι αυτόχθονες απάντησαν: «Το νερό, κύριε;» που στη γλώσσα γκουαρανί ακούγεται σαν Γιπακαραί και από τότε η λίμνη στα περίχωρα της Ασουνσιόν της Παραγουάης λέγεται Γιπακαραί. Οι Ινδιάνοι ήταν πάντα άτριχοι αλλά το 1694 στο Παγκόσμιο Λεξικό του, ο Αντουάν Φουρετιέρ τους περιέγραφε ως «μαλλιαρούς, καλυμμένους με τρίχωμα», επειδή η ευρωπαϊκή εικονογραφική παράδοση πρόσταζε οι άγριοι να είναι τριχωτοί σαν πίθηκοι. Το 1774 ο εφημέριος του χωριού Σαν Αντρές Ιτζαπάν στη Γουατεμάλα ανακάλυψε ότι οι Ινδιάνοι δε λάτρευαν την Παρθένο Μαρία αλλά το ερπετό που συνέθλιβε κάτω από το πόδι της, μιας και το ερπετό ήταν παλιός τους γνώριμος, ως θεότητα των Μάγια. Ανακάλυψε μάλιστα ότι οι Ινδιάνοι προσκυνούσαν το σταυρό επειδή είχε τη μορφή της συνεύρεσης της βροχής με τη γη. Την ίδια εποχή στη γερμανική πόλη Κένιγκσμπεργκ, ο φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ, που ποτέ δεν είχε πάει στη Αμερική, εξέφραζε την άποψη ότι οι Ινδιάνοι ήταν ανίκανοι για πολιτισμό και ότι ήταν είδος προς εξαφάνιση. Η αλήθεια είναι ότι προς εκεί όδευαν, αν και όχι με δική τους ευθύνη: δεν επέζησαν πολλοί Ινδιάνοι από τους πυροβολισμούς των αρκεβούζιων και των κανονιών, από την επίθεση άγνωστων στην Αμερική ιών και βακτηρίων και από τις ατέλειωτες ημέρες καταναγκαστικής δουλειάς στους αγρούς και στα ορυχεία χρυσού και ασημιού.
Από όλα τα ονόματα, το δε σε καταλαβαίνω είναι το πιο αποκαλυπτικό. Από τον καιρό επονομαζόμενης ανακάλυψης της Αμερικής έχουν περάσει πέντε αιώνες κι ακόμη δεν καταλαβαινόμαστε. Ο Χριστόφορος Κολόμβος πίστευε ότι οι Ινδιάνοι ήταν Ινδοί της Ινδίας, ότι οι Κουβανοί ήταν κάτοικοι της Κίνας και οι Αϊτινοί της Ιαπωνίας. Ο αδελφός του, ο Βαρθολομαίος, καθιέρωσε την ποινή του θανάτου στην Αμερική καίγοντας ζωντανούς έξι ιθαγενείς με την κατηγορία της ιεροσυλίας: οι ένοχοι είχαν θάψει στο χώμα εικονίτσες καθολικών αγίων επειδή πίστευαν ότι οι καινούργιοι αυτοί Θεοί θα έκαναν την σπορά γόνιμη. Όταν οι κατακτητές έφτασαν στις ανατολικές ακτές του Μεξικού ρώτησαν: «Πως λέγεται αυτό το μέρος;» Οι αυτόχθονες απάντησαν: «Δεν καταλαβαίνουμε τίποτα», που στη γλώσσα των Μάγια εκείνης της περιοχής ακούστηκε σαν Γιουκατάν. Όταν οι κατακτητές προχώρησαν μέχρι την καρδιά της Νότιας Αμερικής, ρώτησαν: «Πως λέγεται αυτή η λίμνη;» Οι αυτόχθονες απάντησαν: «Το νερό, κύριε;» που στη γλώσσα γκουαρανί ακούγεται σαν Γιπακαραί και από τότε η λίμνη στα περίχωρα της Ασουνσιόν της Παραγουάης λέγεται Γιπακαραί. Οι Ινδιάνοι ήταν πάντα άτριχοι αλλά το 1694 στο Παγκόσμιο Λεξικό του, ο Αντουάν Φουρετιέρ τους περιέγραφε ως «μαλλιαρούς, καλυμμένους με τρίχωμα», επειδή η ευρωπαϊκή εικονογραφική παράδοση πρόσταζε οι άγριοι να είναι τριχωτοί σαν πίθηκοι. Το 1774 ο εφημέριος του χωριού Σαν Αντρές Ιτζαπάν στη Γουατεμάλα ανακάλυψε ότι οι Ινδιάνοι δε λάτρευαν την Παρθένο Μαρία αλλά το ερπετό που συνέθλιβε κάτω από το πόδι της, μιας και το ερπετό ήταν παλιός τους γνώριμος, ως θεότητα των Μάγια. Ανακάλυψε μάλιστα ότι οι Ινδιάνοι προσκυνούσαν το σταυρό επειδή είχε τη μορφή της συνεύρεσης της βροχής με τη γη. Την ίδια εποχή στη γερμανική πόλη Κένιγκσμπεργκ, ο φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ, που ποτέ δεν είχε πάει στη Αμερική, εξέφραζε την άποψη ότι οι Ινδιάνοι ήταν ανίκανοι για πολιτισμό και ότι ήταν είδος προς εξαφάνιση. Η αλήθεια είναι ότι προς εκεί όδευαν, αν και όχι με δική τους ευθύνη: δεν επέζησαν πολλοί Ινδιάνοι από τους πυροβολισμούς των αρκεβούζιων και των κανονιών, από την επίθεση άγνωστων στην Αμερική ιών και βακτηρίων και από τις ατέλειωτες ημέρες καταναγκαστικής δουλειάς στους αγρούς και στα ορυχεία χρυσού και ασημιού.
Για την Έδρα του Ποινικού Δικαίου
Το 1986, ένας Μεξικάνος βουλευτής επισκέφτηκε τη φυλακή του Cerro Hueco στην επαρχία Τσιάπας. Εκεί συνάντησε έναν Ινδιάνο τζότζιλ που είχε αποκεφαλίσει τον πατέρα του και είχε καταδικαστεί σε τριάντα χρόνια κάθειρξη. Ωστόσο ο βουλευτής ανακάλυψε ότι ο εκλιπών πατέρας του ερχόταν κάθε μεσημέρι και έφερνε τορτίγιες και φασόλια στον φυλακισμένο γιο του.
Αυτός ο κρατούμενος τζότζιλ είχε ανακριθεί και δικαστεί στην καστιλιάνικη γλώσσα, στην οποία ο ίδιος καταλάβαινε λίγο έως καθόλου και με τη βοήθεια ενός καλού ξυλοδαρμού είχε ομολογήσει ότι αυτός ήταν ο αυτουργός μιας πράξης που καλείται πατροκτονία.
Και οι παρεξηγήσεις συνεχίζονταν από τον ένα αιώνα στον άλλο. Στην Αργεντινή, στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, οι στρατιωτικές εκστρατείες για την εξολόθρευση των Ινδιάνων του νότου ονομάζονταν κατάκτηση της ερήμου, παρότι εκείνη την εποχή στη Παταγονία ήταν πολύ λιγότερο έρημη από ό,τι είναι σήμερα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, στα ληξιαρχικά βιβλία της Αργεντινής δεν γίνονταν δεκτά τα ονόματα των ιθαγενών, επειδή ήταν ξενικά. Η ανθρωπολόγος Καταλίνα Μπουλιούμπασις ανακάλυψε ότι το Ληξιαρχείο είχε αποφασίσει να καταγράψει, για πρώτη φορά, τους Ινδιάνους της επαρχίας Σάλτα στο βορρά και να τους εκδώσει πιστοποιητικά. Τα ονόματα των ιθαγενών είχαν αλλαχτεί με άλλα, λιγότερα ξενικά, όπως λόγου χάριν Σεβρολέτ, Φορντ, Είκοσι Επτά, Οκτώ, Δεκατρία. Μέχρι που υπήρχαν ιθαγενείς ξαναβαφτισμένοι με το πλήρες όνομα Ντομίνκο Φαουστίνιο Σαρμιέντο, στη μνήμη ενός επιφανούς άντρα, ο οποίος μάλλον απεχθανόταν τον αυτόχθονα πληθυσμό.
Σήμερα οι Ινδιάνοι θεωρούνται νεκρό πέσο για την οικονομία των χωρών που, σε μεγάλο βαθμό, ζουν από τα χέρια τους· αλλά και σαβούρα για την κουλτούρα του πλαστικού που αυτές οι χώρες έχουν ως πρότυπο. Στη Γουατεμάλα, μια από τις λίγες χώρες όπου οι Ινδιάνοι θα μπορούσαν να είχαν συνέλθει από τη δημογραφική καταστροφή, υφίστανται ιδιαίτερα κακή μεταχείριση ως η πιο περιθωριοποιημένη μειονότητα, παρά το ότι αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού: οι μεστίζο και οι λευκοί, ή αυτοί που λένε ότι είναι λευκοί, ντύνονται και ζουν, ή θα ήθελαν να ντύνονται και να ζουν, όπως στο Μαϊάμι, για να μη μοιάζουν με Ινδιάνους, τη στιγμή που χιλιάδες ξένοι σπεύδουν για προσκύνημα στην αγορά του Τσιτσικστενάγκο, έναν από τους προμαχώνες της ομορφιάς στον κόσμο, όπου η τέχνη των ιθαγενών προσφέρει υφάσματα εκπληκτικής δημιουργικής φαντασίας. Ο συνταγματάρχης Κάρλος Καστίγιο Άρμας, ο οποίος το 1954 σφετερίστηκε την εξουσία, ονειρευόταν να μετατρέψει τη Γουατεμάλα σε Ντίσνεϊλαντ. Για να σώσει τους Ινδιάνους από την άγνοια και την οπισθοδρόμηση, ο συνταγματάρχης σκόπευε «να διεγείρει το αισθητικό τους γούστο», όπως εξηγούσε σε ένα επίσημο προπαγανδιστικό φυλλάδιο, «μαθαίνοντάς τους υφαντική, κέντημα και άλλα είδη ραψίματος». Ο θάνατος τον αιφνιδίασε και η δουλειά έμεινε στη μέση.
Είσαι σαν Ινδιάνος ή βρομάς σαν μαύρος, λένε κάποιες μητέρες στα παιδιά τους που δε θέλουν να πλυθούν, σε χώρες όπου η παρουσία Ινδιάνων ή μαύρων είναι ισχυρή. Ωστόσο οι χρονικογράφοι της εποχής κατέγραφαν την κατάπληξη των κατακτητών, όταν έβλεπαν πόσο συχνά πλένονταν οι Ινδιάνοι. Άλλωστε οι Ινδιάνοι, και αργότερα οι σκλάβοι από την Αφρική, ήταν εκείνοι που είχαν την ευγενή καλοσύνη να μεταβιβάσουν τους κανόνες ατομικής υγιεινής στους υπόλοιπους Λατινοαμερικάνους.
Η χριστιανική πίστη δε δεχόταν το μπάνιο, το θεωρούσε αμάρτημα επειδή έδινε ευχαρίστηση. Στην Ισπανία, τον καιρό της Ιεράς εξέτασης, αν κάποιος πλενόταν αρκετά συχνά εθεωρείτο μουσουλμανικής καταγωγής και μπορεί να τελείωνε τις μέρες του στην πυρά. Στη σημερινή Ισπανία ένας Άραβας είναι Άραβας αν παραθερίζει στη Μπαρμπέγια. Ο φτωχός Άραβας δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας Μαυριτανός : για τους ρατσιστές ένας βρομερός Μαυριτανός. Ωστόσο όσοι έχουν επισκεφτεί την Αλάμπρα της Γρανάδας, αυτή τη φιέστα του νερού, ξέρουν ότι ο μουσουλμανικός πολιτισμός ήταν ένας πολιτισμός του νερού, από τον καιρό ακόμα που ο χριστιανικός πολιτισμός δε δεχόταν παρά μόνο το πόσιμο νερό. Πράγματι το ντους διαδόθηκε στην Ευρώπη με σημαντική καθυστέρηση, περίπου την ίδια εποχή με την τηλεόραση.
Η Θεά
Τη νύχτα της Ιεμανγιά, όλη η ακτή του Ατλαντικού γιορτάζει. Η Μπαία, το Ρίο ντε Τζανέιρο, το Μοντεβιδέο και άλλες παραθαλάσσιες πόλεις γιορτάζουν τη θεά της θάλασσας. Τα πλήθη ανάβουν στην άμμο κεριά και σκορπούν μέσα στο νερό έναν ολόκληρο κήπο από άσπρα λουλούδια και αρώματα, περιδέραια, γλυκίσματα, καραμέλες και άλλα στολίδια και μεζέδες που τόσο αρέσουν στη θεά.
Τότε οι πιστοί κάνουν μια ευχή: να βρουν το χάρτη του κρυμμένου θησαυρού, το κλειδί της απαγορευμένης αγάπης, κάτι που έχουν χάσει, να αναστηθούν οι αγαπημένοι τους.
Όσο οι πιστοί προσεύχονται, οι επιθυμίες τους πραγματοποιούνται. Μπορεί το θαύμα να διαρκεί όσο και οι ικεσίες αλλά ενόσω διαδραματίζεται αυτή η απατηλή κατάκτηση του αδύνατου, οι πιστοί φεγγοβολούν και λάμπουν μέσα στη νύχτα.
Όταν η φουσκοθαλασσιά αρχίζει να παίρνει τα αναθήματα οι πιστοί σιγά σιγά οπισθοχωρούν, κοιτώντας προς τον ορίζοντα, ώστε να μη γυρίσουν την πλάτη στη θεά. Και, με βήμα πολύ αργό, επιστρέφουν στην πόλη.
Οι Ινδιάνοι είναι δειλοί και οι μαύροι φοβητσιάρηδες. Αυτοί ήταν όμως πάντα οι πρώτοι που γίνονταν βορά στα κανόνια των κατακτητικών πολέμων, των πολέμων για ανεξαρτησία, των εμφυλίων και των επεκτατικών πολέμων της Λατινικής Αμερικής. Ινδιάνοι ήταν οι στρατιώτες που χρησιμοποίησαν οι Ισπανοί για να κατακρεουργήσουν Ινδιάνους την εποχή της κατάκτησης. Το δέκατο ένατο αιώνα ο πόλεμος της ανεξαρτησίας υπήρξε μια εκατόμβη για τους μαύρους της Αργεντινής, που πάντα βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή πυρός. Στον πόλεμο κατά της Παραγουάης, το αίμα των μαύρων της Βραζιλίας πότιζε τα πεδία της μάχης.
Από Ινδιάνους αποτελούνταν τα στρατεύματα του Περού και της Βολιβίας στον πόλεμο κατά της Χιλής: «αυτή η ταπεινωμένη και εξουθενωμένη φυλή», όπως την έλεγε ο Περουβιανός συγγραφέας Ρικάρντο Πάλμα, είχε σταλεί στο σφαγείο την ίδια στιγμή που οι αξιωματικοί το έσκαγαν φωνάζοντας: Ζήτω η πατρίδα! Σε μια πιο πρόσφατη περίοδο, Ινδιάνοι ήταν οι πεσόντες του πολέμου ανάμεσα στο Εκουαδόρ και το Περού· και από Ινδιάνους απαρτίζονταν οι στρατοί που αφάνισαν τις ινδιάνικες κοινότητες στα βουνά της Γουατεμάλας: οι μιγάδες αξιωματικοί με κάθε έγκλημά τους εξόρκιζαν με τον πιο άγριο τρόπο το μισό τους αίμα.
Η κόλαση
Στα χρόνια της αποικιοκρατίας, το Παλένκε ήταν τέμενος ελευθερίας αφού εκεί, μέσα στη ζούγκλα, κρύβονταν οι μαύροι σκλάβοι που το είχαν σκάσει από την Καρταχένα ντε λος Ίντες και από τις φυτείες της κολομβιανής ακτής.
Από τότε πέρασαν χρόνια, αιώνες. Το Παλένκε επιβίωσε. Οι κάτοικοί του εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η γη, η δική τους γη, είναι ένα σώμα φτιαγμένο από βουνά και ζούγκλες, από ανέμους και ανθρώπους, που αναπνέει μέσω από τα δέντρα και κλαίει γεμίζοντας με δάκρυα τους ποταμούς. Επίσης εξακολουθούν να πιστεύουν ότι όσοι απολαμβάνουν τη ζωή κερδίζουν μια θέση στον παράδεισο και ότι με την κόλαση τιμωρούνται όσοι δε συμμορφώνονται προς τη θεία εντολή: στην κόλαση καίγονται , καταδικασμένοι στο αιώνιο πυρ, οι ψυχρές γυναίκες και οι ψυχροί άντρες, οι οποίοι δε συμμορφώθηκαν προς τις εντολές των θεών που προστάζουν τους ανθρώπους να απολαμβάνουν τη ζωή με χαρά και πάθος.
Δουλεύει σαν μαύρος, λένε κάποιοι που επίσης λένε ότι οι μαύροι είναι τεμπέληδες. Ο λευκός τρέχει, ο μαύρος το βάζει στα πόδια. Ο λευκός που τρέχει είναι ένας άνθρωπος που τον έχουν ληστέψει· ο μαύρος που το βάζει στα πόδια είναι κλέφτης. Μέχρι και ο Μαρτίν Φιέρο, η προσωποποίηση του φτωχού και κυνηγημένου γκάουτσο, πίστευε ότι οι μαύροι ήταν κλέφτες, ότι τους είχε φτιάξει ο Διάβολος με κάπνα από την κόλαση, και για τους Ινδιάνους έλεγε: Ο Ινδιάνος είν’ Ινδιάνος και δε θέλει να ξεφύγει απ’ τη μοίρα του αυτή / Ινδιάνος κλέφτης εγεννήθη / και Ινδιάνος κλέφτης θα συγχωρεθεί. Μαύρος κλέφτης, Ινδιάνος κλέφτης: η παράδοση της παραπλάνησης ορίζει ως κλέφτες αυτούς που έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη κλοπή.
Από τον καιρό της κατάκτησης και της σκλαβιάς, Ινδιάνοι και μαύροι ψάχνουν να βρουν τα κλεμμένα χέρια και την κλεμμένη γη τους, τη δύναμη της δουλειάς τους και τον πλούτο τους· αλλά και το λόγο και τη μνήμη τους.
Στον Ρίο ντε λα Πλάτα, quilombo σημαίνει μπουρδέλο, χάος, αταξία, χαλάρωση, στην πραγματικότητα όμως η αφρικανική αυτή λέξη, της γλώσσας μπαντού, σημαίνει πεδίο μύησης. Στη Βραζιλία quilombos ήταν οι χώροι ελευθερίας, που δημιουργούσαν οι φυγάδες σκλάβοι μέσα στη ζούγκλα. Μερικά από αυτά τα τεμένη άντεξαν για πολύ καιρό. Έναν ολόκληρο αιώνα έζησε το ελεύθερο βασίλειο του Παλμαρές, στην πολιτεία Αλάγκοας, που αντιστάθηκε σε περισσότερες από τριάντα στρατιωτικές επιθέσεις του στρατού της Ολλανδίας και της Πορτογαλίας. Η πραγματική ιστορία της κατάκτησης και της αποίκησης της αμερικανικής ηπείρου είναι η ιστορία μιας αστείρευτης αξιοπρέπειας. Όλα αυτά τα χρόνια, όλους αυτούς τους αιώνες, δεν υπήρξε ούτε μια μέρα χωρίς επανάσταση· η επίσημη ιστορία ωστόσο παραγνωρίζει σχεδόν όλες αυτές τις εξεγέρσεις, υποτιμώντας τες ως έκτροπα της εργατικής τάξης. Στο κάτω κάτω, όταν οι Μαύροι και οι Ινδιάνοι αρνούνταν να δεχτούν μοιρολατρικά τη σκλαβιά ή την καταναγκαστική εργασία, υπονόμευαν την οργάνωση του κόσμου. Από την αμοιβάδα μέχρι το Θεό, η παγκόσμια τάξη στηρίζεται σε μια μακριά αλυσίδα από διαδοχικές εξαρτήσεις. Σαν τους πλανήτες που περιστρέφονται γύρω από τον κύριό τους. Από τα χρόνια της αποικιοκρατίας η κοινωνική ανισότητα και οι φυλετικές διακρίσεις ενσωματώθηκαν στην αρμονία του κόσμου. Κι έτσι είναι μέχρι σήμερα, και όχι μόνο στη αμερικανική ήπειρο. Το 1995 ο Πιέτρο Ινγκράο στην Ιταλία έλεγε: «Στο σπίτι έχω μια Φιλιππινέζα υπηρέτρια. Τι παράξενο: θα ήταν πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς μια οικογένεια Φιλιππινέζων να έχουν στο σπίτι λευκή υπηρέτρια.»
Οι ήρωες και οι καταραμένοι
Μέσα από κάποιους αθλητές ζει ένας ολόκληρος κόσμος. Τη δεκαετία του 1940, όταν οι μαύροι της Βορείου Αμερικής δεν είχαν το δικαίωμα να μοιράζονται με τους λευκούς ούτε καν το νεκροταφείο, στο μπέιζμπολ κυριαρχούσε ο Τζακ Ρόμπινσον. Εκατομμύρια ταπεινωμένοι μαύροι επανέκτησαν την αξιοπρέπειά τους χάρη σ’ αυτό τον αθλητή που διέπρεψε όπως κανείς σε ένα άθλημα αποκλειστικά για λευκούς. Το κοινό του πέταγε προσβολές και τον έβριζε, οι αντίπαλοι τον έφτυναν κατάμουτρα και στο σπίτι του δεχόταν απειλητικές επιστολές.
Το 1994, όταν ο κόσμος χειροκροτούσε τον Νέλσον Μαντέλα και το μεγάλο του αγώνα κατά του ρατσισμού, ο αθλητής Τσοσάια Θάγκγουεϊν ήταν ο πρώτος μαύρος της Νοτίου Αφρικής που κέρδιζε σε Ολυμπιάδα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, θεωρείται φυσιολογικό τα ολυμπιακά τρόπαια να καταλήγουν στα χέρια των αθλητών από την Κένυα, τη Αιθιοπία, τη Σομαλία, το Μπουρουντί ή από τη Νότιο Αφρική. Ο Τάιγκερ Γούντς, που τον αποκαλούν Μότσαρτ του γκολφ, θριαμβεύει σε ένα άθλημα για πλούσιους λευκούς· εδώ και πολλά χρόνια τα αστέρια του μπάσκετ και του μποξ είναι μαύροι. Μαύροι, ή μιγάδες, είναι επίσης οι παίκτες που προσφέρουν το καλύτερο θέαμα και τις μεγαλύτερες χαρές στο ποδόσφαιρο.
Σύμφωνα με την ρατσιστική διγλωσσία είναι απόλυτα θεμιτό να χειροκροτούνται οι επιτυχημένοι μαύροι και να διαβάλλονται οι υπόλοιποι. Το 1998, στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου όπου κέρδισε η Γαλλία, σχεδόν όλοι οι ποδοσφαιριστές που φορούσαν την μπλε φανέλα ήταν μετανάστες και το παιχνίδι κάθε φορά άρχιζε με τους ήχους της Μαρσεγιέζας. Μια δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε εκείνες τις μέρες έδειξε ότι τέσσερις στους δέκα Γάλλους έχουν ρατσιστικές προκαταλήψεις. Ωστόσο για τη νίκη πανηγύριζαν όλοι οι Γάλλοι, λες και οι μαύροι και οι Άραβες είναι παιδιά της Ζαν ντ’ Αρκ.
Ποτέ δεν έλειψαν οι στοχαστές που είχαν την ικανότητα να ανάγουν σε επιστήμη τις προκαταλήψεις της κυρίαρχης τάξης, αλλά ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν ιδιαίτερα γόνιμος στην Ευρώπη. Ο φιλόσοφος Αυγούστος Κοντ, ένας από τους ιδρυτές της σύγχρονης κοινωνιολογίας, πίστευε στην υπεροχή της λευκής φυλής και στην ισόβια ανωριμότητα της γυναίκας. Όπως σχεδόν όλοι οι συνάδελφοί του, ο Κοντ δεν έτρεφε αμφιβολίες για την ακόλουθη θεμελιώδη αρχή: Λευκοί είναι οι άντρες που έχουν την ικανότητα να προστάζουν εκείνους που η μοίρα έχει καταδικάσει στις κατώτερες κοινωνικές θέσεις.
Ο Τσέζαρε Λομπρόζο μετέτρεψε το ρατσισμό σε αστυνομικό ζήτημα. Αυτός ο Ιταλός καθηγητής, που ήταν Εβραίος, επαλήθευσε την επικινδυνότητα των πρωτόγονων αγρίων χρησιμοποιώντας μια μέθοδο παρεμφερή με εκείνη που χρησιμοποίησε ο Χίτλερ, μισό αιώνα αργότερα, για να αιτιολογήσει τον αντισημιτισμό. Σύμφωνα με τον Λομπρόζο, οι εγκληματίες γεννιούνται εγκληματίες και τους προδίδουν κάποια ζωώδη χαρακτηριστικά που μοιάζουν πολύ με τα χαρακτηριστικά των μαύρων της Αφρικής και των Ινδιάνων της Αμερικής, απογόνων μογγολικής φυλής. Οι ανθρωποκτόνοι έχουν πλατιά ζυγωματικά, κατσαρό και σκούρο μαλλί, μικρό πηγούνι, μεγάλους κυνόδοντες· οι κλέφτες έχουν πλακουτσωτή μύτη· οι βιαστές έχουν χείλη και βλέφαρα πρησμένα. Όπως οι άγριοι έτσι και οι εγκληματίες δεν κοκκινίζουν, γεγονός που τους επιτρέπει να λένε απροκάλυπτα ψέματα. Οι γυναίκες ναι, κοκκινίζουν, αν και Λομπρόζο είχε ανακαλύψει ότι «ακόμα και θεωρητικά φυσιολογικές γυναίκες εμφανίζουν ορισμένα εγκληματοειδή χαρακτηριστικά». Αλλά και οι επαναστάτες: «Ποτέ δεν έχω δει αναρχικό με συμμετρικό κεφάλι».
Ονόματα
Ο Ινδιάνος μαραθωνοδρόμος Ντοροτέο Γκουαμούτς υπήρξε ο σημαντικότερος αθλητής στην ιστορία της Γουατεμάλας. Επειδή η νίκη του θεωρήθηκε εθνικός θρίαμβος, όφειλε να αλλάξει το μάγια όνομά του και μετονομάστηκε σε Ματέο Φλόρες.
Ως φόρο τιμής για τη νίκη του ονόμασαν Ματέο Φλόρες το μεγαλύτερο γήπεδο ποδοσφαίρου της χώρας, ενώ εκείνος κέρδιζε τη ζωή του ως caddy, κουβαλώντας μπαστούνια και μαζεύοντας μπαλάκια και φιλοδωρήματα στα γήπεδα του Mayan Golf Club.
Ο Χέρμπερτ Σπένσερ στήριξε στην αυτοκρατορία του εξορθολογισμού τις ανισότητες που στις μέρες μας είναι νόμος της αγοράς. Αν και έχει περάσει περισσότερο από ένας αιώνας, ορισμένες από τις πεποιθήσεις του ηχούν σαν σημερινές, σαν απόψεις της νεοφιλελεύθερης εποχής μας. Κατά τον Σπένσερ το κράτος πρέπει να παραμένει στο περιθώριο και να μην αναμιγνύεται στις διαδικασίες φυσικής επιλογής, που δίνουν την εξουσία στους πιο δυνατούς και καλύτερα προικισμένους ανθρώπους. Η κοινωνική πρόνοια το μόνο που κάνει είναι να αναπαράγει τα σμήνη των τεμπέληδων και το δημόσιο σχολείο να γεννά άπληστους. Το κράτος πρέπει να περιορίζεται στο να εκπαιδεύει τις κατώτερες φυλές στις χειρωνακτικές εργασίες και να τις κρατάει μακριά από το αλκοόλ.
Όπως συνήθως συμβαίνει με την αστυνομία και τις έρευνές τις, έτσι και ο ρατσισμός βρίσκει αυτό που θέλει. Μέχρι τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα η μόδα πρόσταζε να ζυγίζεται ο εγκέφαλος για να μετριέται η ευφυΐα. Αυτή η επιστημονική μέθοδος, που είχε σαν αποτέλεσμα μια πρόστυχη επιδειξιομανία εγκεφάλων, απέδειξε ότι ο εγκέφαλος των Ινδιάνων, των μαύρων και των γυναικών ήταν πολύ ελαφρύτερος. Ο Γκαμπριέλ Ρενέ Μορένο, μια μεγάλη μορφή της βολιβιανής διανόησης του περασμένου αιώνα, είχε αποδείξει με τη ζυγαριά στο χέρι ότι ο εγκέφαλος των ιθαγενών και των μιγάδων ζύγιζε από πέντε μέχρι επτά ή δέκα ουγγιές λιγότερο από τον εγκέφαλο των λευκών. Το βάρος του εγκεφάλου έχει για τη ευφυΐα την ίδια σημασία που έχει το μέγεθος του πέους για τη σεξουαλική αποτελεσματικότητα, δηλαδή: καμία. Οι επιστήμονες όμως έβγαιναν προς άγραν διάσημων κρανίων και δεν αποθαρρύνονταν, ανεξάρτητα από τα στρεβλά αποτελέσματα των επιχειρήσεών τους. Ο εγκέφαλος του Ανατόλ Φρανς, για παράδειγμα, είχε το μισό βάρος από τον εγκέφαλο του Ιβάν Τουργκένιεφ αν και η λογοτεχνική αξία τους θεωρείται παρόμοια.
Τον περασμένο αιώνα στο Παρίσι, ο Αλφρέντ Μπινέ επινόησε το πρώτο τεστ νοημοσύνης, με την υγιή πρόθεση να εξακριβώσει ποια παιδιά χρειάζονταν περισσότερη βοήθεια από τους δασκάλους τους στο σχολείο.
Ο εφευρέτης ήταν ο πρώτος που παραδέχτηκε ότι το εν λόγω εργαλείο δε χρησιμεύει για τη μέτρηση της ευφυΐας, που εξάλλου δεν είναι μετρήσιμη, και ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως κριτήριο για την απόρριψη κανενός. Ωστόσο, από το 1913, οι αρχές της Βορείου Αμερικής άρχισαν να κάνουν το τεστ Μπινέ στους Εβραίους, Ούγγρους, Ιταλούς και Ρώσους μετανάστες, αμέσως μόλις έφταναν στην είσοδο της Νέας Υόρκης, δίπλα στο άγαλμα της Ελευθερίας. Με αυτό τον τρόπο απέδειξαν ότι οκτώ στους δέκα μετανάστες είχαν την ευφυΐα μικρού παιδιού. Τρία χρόνια αργότερα οι αρχές της Βολιβίας το εφάρμοσαν στα δημόσια σχολεία του Ποτοσί: οκτώ στα δέκα παιδιά βγήκαν διανοητικά ανάπηρα. Και μέχρι σήμερα οι ρατσιστικές και οι κοινωνικές διακρίσεις εξακολουθούν να επικαλούνται την επιστημονική αξία των μετρήσεων του τεστ νοημοσύνης, που μεταχειρίζεται τους ανθρώπους σαν αριθμούς. Το 1994, το βιβλίο Thebellcurve είχε θεαματική επιτυχία πωλήσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το έργο, γραμμένο από δύο καθηγητές πανεπιστημίου, δήλωνε δημοσίως και απροκάλυπτα αυτό που πολλοί σκέφτονταν αλλά δεν τολμούσαν να το πουν, ή το έλεγαν ψιθυριστά: οι μαύροι και οι φτωχοί αναπόφευκτα έχουν δείκτη νοημοσύνης μικρότερο από τους λευκούς και τους πλούσιους, λόγω γενετικής κληρονομιάς και γι’ αυτό είναι μάταιο να δαπανώνται χρήματα για την παιδεία και την κοινωνική περίθαλψή τους. Οι φτωχοί, και κυρίως οι φτωχοί με το μαύρο δέρμα, είναι βλάκες δεν είναι βλάκες επειδή είναι φτωχοί, αλλά είναι φτωχοί επειδή είναι βλάκες.
*Αυτό το κείμενο αποτελεί απόσπασμα (σελ. 53 – 67) από το βιβλίο «ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑ» του Εντουάρντο Γκαλεάνο και κυκλοφορεί από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998
Πηγή κειμένου: eleutheriellada.wordpress.com
