Μέρος Β’ εδώ
ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ;
Έχουν μήπως έναν ιδιαίτερο συμβολισμό εδώ; Ενώ εστιάσαμε σε ένα τύπο κλουβιού, υπάρχουν εδραιωμένες παραδόσεις με κλουβιά για πεταλούδες ή καλλιέργειες για πεταλούδες, φάρμες, (κλουβιά ενυδρεία για ψάρια). Ωστόσο, φαίνεται να υπάρχει φυσική σύνδεση στην καταλληλότητα των πουλιών να βρίσκονται σε κλουβιά στα πολιτιστικά χρονικά.
Ο λόγος που τα πουλιά έχουν τόσο έντονη απήχηση έχει διερευνηθεί από τον Leonard Lutwack:
«… Από όλα τα άγρια ζώα, το πουλί ήταν πάντα πιο κοντά στην ανθρωπότητα επειδή μεγάλο μέρος της ζωής του μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί και να εκτιμηθεί. Η ικανότητα πτήσης και το κελάηδισμα κάνουν εξαιρετικά αισθητή την παρουσία των πουλιών σε κάθε είδους περιβάλλον… αυτά είναι τα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν οικεία σε μας, η πτήση και το κελάηδισμα- εξακολουθούν να διατηρούν έναν αέρα μυστηρίου που ξεχωρίζει τα πουλιά από τα άλλα ζώα. [Αυτή] η οικειότητα και η υπερβατικότητα [έχουν] προσδώσει στα πουλιά ένα ευρύτερο φάσμα εννοιών και συμβολισμού στη λογοτεχνία περισσότερο από κάθε άλλο ζώο.»
Ίσως είναι αυτή η ταύτιση με τα ίδια τα πουλιά που έχει οδηγήσει σε περισσότερες αρχιτεκτονικές μορφές κλουβιών – σαν να ήταν άνθρωποι. Παρά το γεγονός ότι αυτό αντανακλά, επίσης, μια προβολή της δικής μας αστικής ζωής – ότι τα σπίτια μας είναι κλουβιά, όπως συζητήθηκε παραπάνω.
Μια κεντρική θεώρηση, είναι ότι αυτή η στενή σχέση με τον άνθρωπο φαίνεται να καθοδηγείται περισσότερο από τους ήχους που κάνουν τα πουλιά πάρα από την εμφάνισή τους. Στη Νοτιοανατολική Ασία, μπορούμε να δούμε πολιτιστικά φεστιβάλ που γιορτάζουν αυτή τη φύση τραγουδιού.
Δεν είναι μόνο το τραγούδι. Ως κοινωνικά ζώα τρέφουμε έναν ιδιαίτερο ενθουσιασμό για το μόνο ζώο που μπορεί να «μιλήσει» σαν εμάς, γεγονός που έχει αποτελέσει χιουμοριστικό θέμα της λαϊκής κουλτούρας.
Στο άλλο άκρο, αυτό της «υψηλής» κουλτούρας, ο Μότσαρτ είχε μια ιδιαίτερη σχέση με ένα κατοικίδιο ψαρόνι που τον ενέπνεε. Στις 27 Μαΐου του 1784 αγόρασε το ψαρόνι του και τρία χρόνια μετά το έθαψε με μεγάλη επισημότητα και τιμές. Το ψαρόνι του Μότσαρτ ήταν ένα ευρωπαϊκό ψαρόνι. Ήταν το πουλί που ο Σαίξπηρ εξύψωσε για τη φωνή και το τραγούδι του – ως αποτέλεσμα 200 ψαρόνια εισήχθησαν τη δεκαετία του 1890 για να υποστηρίξουν θεατρικές παραγωγές στη Νέα Υόρκη. Ξεφεύγοντας από τα κλουβιά τους, έκαναν τον πληθυσμό τους στις ΗΠΑ να υπερβαίνει τα 200 εκατομμύρια σήμερα.
Τις ανθρώπινες ιδιότητες του πουλιού μπορούμε, επίσης, να τις δούμε στο πώς περιγράφουμε τις οικογένειες των διαφορετικών ειδών πουλιών.Υπάρχουν αυτά που είναι περισσότερο γνωστά με ανθρώπινες φωνές ή πιο ανθρώπινη σκέψη, περιγράφονται πιο ανθρωπόμορφα και συναισθηματικά: ζουν σε ομάδες και αποικίες, όπως κουκουβάγιες, κίσσες, τρυγόνια, κότες, παπαγάλοι, πιγκουίνοι, σπίνοι, κορυδαλλοί, βροχοπούλια κλπ., πρωταγωνιστούν σε ρόλους, όπως κουκουβάγια-δασκάλα, πιγκουίνος-μαέστρος κτλ.
Η ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΛΟΥΒΙΟΥ ΣΗΜΕΡΑ
Για να συνοψίσουμε τη συζήτηση αυτή, τα κλουβιά έχουν απήχηση σε μας επειδή αντανακλούν τα κύρια στοιχεία της σύγχρονης ζωής: την ελευθερία και την πειθαρχία. Χρησιμοποιούμε κλουβιά – αλληγορίες, σε ένα ευρύ φάσμα της σκέψης, πολλές από αυτές συναισθηματικές. Τα κλουβιά προκαλούν μια αίσθηση ότι είτε περιορίζουν την ελευθερία μας, είτε μας προστατεύουν. Τα κλουβιά πουλιών έχουν πολλές πιθανές προεκτάσεις, αλλά μπορούμε να κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις:
Υπάρχει μια παράδοση με κλουβιά πουλιών που συνδέονται με την έκθεση του κοινωνικού κύρους – ιδιαίτερα γύρω από την ιδέα της συλλογής μεταξύ των κοινωνικών ελίτ.
Τα κλουβιά των πουλιών είναι σύμβολα της απώλειας της ελευθερίας για το πουλί, αλλά και ένα πλαίσιο εκτίμησης του θαύματος της φύσης τους.
Περιέχουν τα πουλιά, που είναι σύμβολα από μόνα τους, και η ανθρωπότητα έχει μια μακρά παράδοση που προβάλλει έννοιες στους φτερωτούς φίλους μας.
Όταν αρχίζουμε να εξετάζουμε τη χρήση του κλουβιού στο σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, υπάρχουν κάποια πολύ συγκεκριμένα θέματα. Τα περισσότερα από αυτά περιστρέφονται γύρω από την λατρεία του όμορφου-πουλιού ως αντικείμενο κύρους.
Υπάρχει, επίσης, μια ισχυρή συσχέτιση του γυναικείου φύλου με τα πουλιά. Έτσι, από μια φεμινιστική σκοπιά, τα κλουβιά των πουλιών είναι σύμβολα της καταπίεσης.
«Τα ζώα συχνά γίνονται ρητά ή σιωπηρά οχήματα για σχόλια σχετικά με θέματα, λόγω της ευκολίας με την οποία συνδέονται αλληγορικά με ορισμένες ομάδες ανθρώπων, ειδικά εκείνων που φάνηκε να μοιράζονται την υποδεέστερη, εξαρτημένη θέση». (Louise E. Robbins)
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΚΛΟΥΒΙΑ ΠΟΥΛΙΩΝ
Υπάρχουν πολλές εμπορικές μάρκες που αντικαθιστούν το «όμορφο πουλί» με ένα μοντέλο στο κλουβί ως αντικείμενο του πόθου. Χρησιμοποιούν το κλουβί ως ένα πλαίσιο για την προβαλλόμενη θέση και επιθυμία τους, και την ίδια στιγμή θυμίζουν συμβολικά την αίγλη και την ελκυστικότητα του πουλιού.
Σαφώς, το πουλί ως αλληγορία για την θηλυκότητα είναι πολύ έντονο εδώ. Η αργκό για τις γυναίκες σε πολλές δυτικές κουλτούρες είναι chick (κότα, που σημαίνει «γκόμενα») ή bird («πουλί»). Ενώ αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί θετικά από τις γυναίκες, μπορεί, επίσης, να είναι υποτιμητικό από τους άνδρες απορριπτικά «chick flicks’» (ταινία για γκόμενες) ή «chick lit» (λογοτεχνία για γκόμενες). Η υπερπροστατευτικότητα των μητέρων αναφέρεται ως mother hens’ «η μητέρα κότα». Στα ιδιώματα, τις παροιμίες, χρησιμοποιούνται τα ζώα ως αναλογίες, «οι γυναίκες τρώνε σαν σπουργίτια, οι άνδρες τρώνε σαν γουρούνια». Στα γαλλικά, η αργκό για την πόρνη είναι grue, που σημαίνει το πουλί γερανός, επειδή και οι δύο έχουν συνήθως το ένα πόδι πάνω και λυγισμένο, σε αναμονή.
Ο όρος που χρησιμοποιούμε για τα αλκοολούχα ποτά, εκεί όπου οι νέοι άνδρες και γυναίκες φλερτάρουν, λέγεται cocktail (κοκτέιλ, ουρά κόκκορα). Υπάρχουν πολλές πιθανές προελεύσεις αυτής της λέξης, με ρίζες που πιστεύεται ότι είναι στη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ, από το να είναι η περιποιημένη σε κοτσίδα ουρά ενός αλόγου, τα απομεινάρια του πάτου του βαρελιού που αναμίγνυαν οι ταβερνιάρηδες ή από έναν κόκορα που κυνηγάει την ουρά του. Το ότι σκεφτόμαστε τις γυναίκες σαν πουλιά μπορεί να το δει κανείς στο χώρο της μόδας –κυρίως της υψηλής ραπτικής– αφού τα κλουβιά των πουλιών είναι σύμβολα κύρους για τους πλούσιους από τους ρωμαϊκούς χρόνους. Αν κοιτάξουμε την ιστορία της μόδας, μπορούμε να δούμε ότι η μόδα των γυναικών έμοιαζε περισσότερο ορνιθόμορφη μεταξύ των περισσότερων κοινωνικών ομάδων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Αυτό μπορεί να έχει συμβάλει στην προέλευση αυτής της κοινωνικής αντίληψης.
Υπάρχει, βέβαια, μια άλλη ανάγνωση εδώ, ότι η πρώιμη μόδα ήθελε στην κυριολεξία τον εγκλωβισμό των γυναικών. Τα φορέματα με κρινολίνα που εμφανίζονται στη δεκαετία του 1840 ήταν κλουβιά, με έως και 8 μεσοφόρια πάνω τους. Προφανώς έδειχναν ανθρώπους με μια συγκεκριμένη κοινωνική κινητικότητα.
Σήμερα ένα μεγάλο μέρος των ορνιθομορφικών τάσεων της μόδας είναι τα στολίδια κεφαλής ως άκρως στυλιζαρισμένη κόμμωση που θυμίζει το φτέρωμα των πουλιών. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί εθνογραφικά στο Lexus Marquee – The Birdcage – στο Melbourne Cup της Αυστραλίας.
Φυσικά, η ειρωνεία εδώ είναι ότι στη φύση, το αρσενικό μεταμφιέζεται και εργάζεται σκληρά για την προσοχή του θηλυκού, και το θηλυκό είναι είτε «μονότονο» είτε φυσικό, ανάλογα με την ματιά σας.
ΠΟΥΛΙΑ ΩΣ ΘΗΡΑΜΑΤΑ
Υπάρχουν πολλές «κωμικές» ατάκες για «μπούτια» και «στήθη», μέσα από αυτούς τους συσχετισμούς με τα πουλερικά. Οι γυναίκες γίνονται αντιληπτές ως αντικείμενα για ανδρική κατανάλωση ή πιο αρνητικά μέσα από εικόνες που θυμίζουν τις χορεύτριες σε κλουβί – γυναίκες ως εμπόρευμα.
Αυτή τη θεματική με τη σκλαβιά των γυναικών σε κλουβιά έχει μια μακρά ιστορία, οι φανταχτερές ταινίες από τη δεκαετία του ’60 και του ’70 αποτελούν παραδείγματα.
Μπορούμε, επίσης, να βρούμε αυτό το σκεπτικό στην διαφήμιση. Η μάρκα ανδρικής μόδας «Manhattan University Row» είχε μια σειρά από διαφημίσεις στη δεκαετία του ’60 που πρότεινε ότι οι επιτυχημένοι άνδρες είχαν συλλάβει γυναίκες – αυτά είναι τόσο στερεότυπα, σωβινιστικά και σεξιστικά, που σχεδόν μοιάζουν να είναι κάποιου είδους σάτιρα σήμερα.
Οι ρίζες αυτού του τύπου σκέψης θα μπορούσαν να έχουν προέλθει από την εξωτική υπόσχεση για ανάκτορα χαράς για τους πρίγκιπες στη μυστηριώδη ανατολή. Τα χαρέμια ονομάζονταν «χρυσό κλουβί», γεμάτο με ελκυστικά «πουλιά». Η προέλευση της ιδέας του «χρυσού κλουβιού», γεμάτο με όμορφες και εξωτικές γυναίκες στη διάθεση των ανδρών, προέρχεται από την σύγχυση που επικρατούσε σχετικά με τις αντιλήψεις για τα οθωμανικά χαρέμια. Οι παραδόσεις σχετικές με τις γκέισες εμπίπτουν σε αυτό το πεδίο, μολονότι αυτές δεν είναι κατ’ ανάγκη σεξουαλικά υποταγμένες, όπως οι γυναίκες του οθωμανικού χαρεμιού. Το ότι οι διαφορετικοί πολιτισμοί έχουν όλοι αναπτύξει παρόμοιες αντιλήψεις για τις γυναίκες/πουλιά σε κλουβιά συνδέεται με ένα πραγματικό κοινό – υποκείμενο δοχείο-αλληγορία.
Τα κλουβιά για πουλιά χρησιμοποιούνταν, επίσης, για να συμβολίσουν την τραγουδίστρια chanteuse, που ιστορικά έδινε παραστάσεις για άνδρες.
Εναλλακτικά, το κλουβί έχει χρησιμοποιηθεί για να υποδηλώσει ένα χρόνο απελευθέρωσης και ωρίμανσης (και πάλι σε σχέση με τους άνδρες).
Ωστόσο, το κλουβί, ακόμη, υποδηλώνει μια αίσθηση φυλακής χωρίς διέξοδο, όπως απεικονίζεται στην δυναμική εκστρατεία κατά της πορνείας, που παραπέμπει στο κλουβί της αγχόνης.
Η ΜΟΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΟΥΒΙ
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός, ότι ο κόσμος της μόδας αδιαφορεί για μεγάλο μέρος της αρνητικής εικόνας του κλουβιού. Σαφώς, υπάρχει ακόμα μια γοητεία και μαγεία στο να θυμίζεις το «όμορφο πουλί». Στην πραγματικότητα, στο χώρο της μόδας είναι εύκολο να βρεις εικόνες «κλουβιού» σε πολλές πλατφόρμες.
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ CHANEL
Από όλες τις μάρκες πολυτελείας, η Chanel έκανε την πιο συχνή χρήση της μεταφοράς και του συμβολισμού μέσω του κλουβιού (μολονότι έχει πολλούς άλλους τρόπους διαφήμισης). Μια από τις πιο διάσημες εκστρατείες της ήταν με την νεαρή τότε Vanessa Paradis, που απεικονίζεται σαν ένα παραδείσιο πουλί, όπου η ηθοποιός και τραγουδίστρια είναι κυριολεκτικά το πνεύμα του οίκου («L’ esprit de Chanel»). Η σωρευτική επίδραση της διαφήμισης είναι να προκαλέσει την αίσθηση της αίγλης, της γαλλικής κουλτούρας και του στυλ που πολλά ανταγωνιστικά προϊόντα πολυτελείας προσπαθούν να συσχετίσουν με τα προϊόντα τους.
Ο συμβολισμός αυτός έχει χρησιμοποιηθεί στην εξέλιξη της εικονογραφίας αυτής της εμπορικής μάρκας. Έχουν κατασκευάσει κοσμήματα που συμβολίζουν τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές πτυχές του συμβολισμού του κλουβιού: την απελευθέρωση και τον περιορισμό, πάντα με πολυτέλεια.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Εφ’ όσον σκεφτόμαστε με δοχεία-αλληγορίες, αντιλαμβανόμαστε τη σύγχρονη ζωή μας μέσα από την ελευθερία και την πειθαρχία. Το σημείο της έντασης είναι το πόσο παγιδευμένοι αισθανόμαστε στις σύγχρονες πόλεις που ζούμε.
Όταν το κλουβί αντιμετωπίζεται ως σύμβολο που θυμίζει το ρήμα εγκλωβίζομαι (ή με την άρνηση δεν…) θεωρούμε ότι μιλούμε για τη σύγχρονη ζωή. Το θετικό, σ’ αυτήν την κατάσταση, είναι να μην δείξουμε το κλουβί, αλλά το ότι βρισκόμαστε έξω από το κλουβί.
Όταν το κλουβί είναι ένα ανεξάρτητο σύμβολο, έχει σαν κύρια χροιά του ένα πλαίσιο για κάτι όμορφο, σπάνιο, λαμπερό, κομψό, δημοφιλές, πολύχρωμο και διασκεδαστικό. Αυτή όμως η λαμπερή ψευδαίσθηση που καλλιεργεί η εξουσία.
Μετάφραση-απόδοση Κ.
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 155 & 156, Δεκέμβριος 2015 & Ιανουάριος 2016
Πηγή: https://anarchypress.wordpress.com
