Ηλεκτρονικό προλεταριάτο – ΜΕΡΟΣ Α’
Εισαγωγή
Θέλοντας να μιλήσουμε για το πώς οι κάθε φορά νέες τεχνολογίες οδηγούν τελικά στην εργατική υποτίμηση, θα ξεκινήσουμε την ανάλυση μας από αρκετά παλιά. Ήδη πριν από την είσοδο στη βιομηχανική εποχή, τα αφεντικά αναγνώριζαν πως ένας σίγουρος και εκ πρώτης όψεως ανώδυνος τρόπος* για να αυξάνουν την παραγωγικότητα στα εργαστήρια τους, στη συνέχεια στα εργοστάσια τους και ακόμη πιο μετά στα γραφεία τους, και κατ’ επέκταση την κερδοφορία τους, είναι η ένταξη στην παραγωγική διαδικασία τεχνολογιών και εφευρέσεων, οι οποίες θα έχουν ως σκοπό να αυτοματοποιούν ορισμένους τομείς της. Ιδωμένο από την σκοπιά των αφεντικών, αυτό που πετυχαίνεται από την εφαρμογή και χρήση τέτοιων τεχνολογιών και τον συνδυασμό της δουλειάς των εργατών και των εργατριών είναι ο διπλασιασμός, τριπλασιασμός, τετραπλασιασμός (και πάει λέγοντας) των παραγόμενων προϊόντων ή και υπηρεσιών ανάλογα μέσα στους ίδιους χρόνους.
Η πολύ απλή διαπίστωση των αφεντικών τους οδήγησε από νωρίς να ενδιαφέρονται για την εξέλιξη, επαναστατικοποίηση των τεχνολογιών και των γνώσεων που μπορούν να είναι εκμεταλλεύσιμες από την παραγωγική διαδικασία και για τον λόγο αυτό να την χρηματοδοτούν. Έτσι, η διαδικασία αυτή τροφοδοτεί σε μια διαρκή βάση μέχρι και σήμερα την καπιταλιστική παραγωγή με ολοένα και συνθετότερα εργαλεία.
Παρόλα αυτά, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τρεις διαφορετικές ιστορικές περιόδους, όπου οι νέες τεχνολογίες και γνώσεις που εφαρμόστηκαν οδήγησαν σε μια ριζική αναδιάρθρωση της καπιταλιστικής παραγωγής. Επιγραμματικά αναφέρουμε πως η πρώτη εντοπίζεται με την είσοδο της ατμομηχανής και των εφαρμογών της στην παραγωγική διαδικασία. Η δεύτερη εντοπίζεται με την γενικευμένη χρήση του ηλεκτρισμού, τη μηχανή εσωτερικής καύσης, τη διύλιση πετρελαίου και την παραγωγή πετροχημικών και τις τηλεπικοινωνίες. καθώς και με την καθιέρωση της «αλυσίδας μαζικής παραγωγής» στις βιομηχανίες, δηλαδή το μοντέλο οργάνωσης της εργασίας που εφαρμόστηκε στα εργοστάσια του Φόρντ και που επινοήθηκε από τον Ταίηλορ**.
Η τρίτη και τελευταία αναδιάρθρωση
Η τρίτη και τελευταία αναδιάρθρωση που εντοπίζουμε και με αυτήν θα ασχοληθούμε στην συνέχεια είναι αυτή που συνέβη – συμβαίνει με την γενικευμένη εφαρμογή της πληροφορικής, των ρομποτικών τεχνολογιών, των τηλεπικοινωνιακών δικτύων και του ίντερνετ. Η τεχνική αναδιάρθρωση αυτή ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και συνεχίζει μέχρι και σήμερα να μετασχηματίζει την οργάνωση της εργασίας. Οι αιτίες που έφεραν στο προσκήνιο τις τεχνολογίες αυτές ήταν, από την μια, η ανάγκη των αφεντικών να τελειοποιούν την οργάνωση της παραγωγής, στα πλαίσια της λογικής που περιγράψαμε.
Από την άλλη, όμως, ήρθαν και σαν τους εγγυητές της «κοινωνικής ειρήνης». Σε μια εποχή που οι ταξικοί-κοινωνικοί αγώνες ήταν σε γενικευμένη όξυνση και ένταση παγκόσμια, με περιεχόμενα και απαιτήσεις που ξεκινούσαν από την οργάνωση της εργασίας και άγγιζαν μέχρι ζητήματα σχετικά με την εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνικότητα και το περιβάλλον, οι ειδικοί των αφεντικών άρχισαν να εισάγουν σταδιακά ένα σύνολο τεχνολογιών, το οποίο πέρα από την ανυπολόγιστη αύξηση της παραγωγής που προκάλεσε, ήρθε ταυτόχρονα και σαν απάντηση σε όλα αυτά τα ζητήματα που τέθηκαν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Και όλα αυτά, με τα αφεντικά να έχουν επιτύχει όλο αυτό το σύνολο των νέων τεχνολογιών και των επιστημονικών γνώσεων, να θεωρείται από την πλειοψηφία των εργατικών υποκειμένων ως ένας τομέας που μπορεί να συμβάλει στην ευημερία του. Η ίδια παλιά ιστορία δηλαδή, η αστική εξουσία-ιδεολογία, προτάσσοντας το κίνητρο της γνώσης από την ανθρωπιστική του διάσταση, μασκαρεύει το ουσιαστικό της κίνητρο, το οποίο δεν είναι άλλο από την αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση των σχέσεων στη παραγωγική διαδικασία, όπως ακριβώς και στην καταναλωτική.
Είναι προφανές πως οι αλλαγές που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην οργάνωση της εργασίες είναι πολλές και διαφορετικής φύσεως η κάθε μια.
Αφορούν τόσο την παραγωγή αυτή καθ’ εαυτή, όσο και την διαδικασία της κατανάλωσης και την ιδεολογική συγκρότηση των εργατικών υποκειμένων. Είναι ζήτημα για εμάς ως εργάτες και εργάτριες το να διαπιστώσουμε και να αξιολογήσουμε το τι σημαίνουν οι αλλαγές αυτές για τις ζωές μας και αυτό θα προσπαθήσουμε να κάνουμε με τη σημερινή και με την αυριανή εισήγηση.
* Λέμε «εκ πρώτης όψεως ανώδυνος» γιατί το ζήτημα της ενσωμάτωσης στη παραγωγή τεχνολογιών με σκοπό την αύξηση της δεν είναι τόσο απλή υπόθεση, όπως για συντομία την αναφέρουμε παραπάνω. Και αυτό γιατί η αύξηση της παραγωγής από την μια είναι γεγονός, αλλά από την άλλη δε συνεπάγεται υποχρεωτικά την συνεχή αύξηση της κερδοφορίας.
Αυτό συμβαίνει γιατί, όσο αυξάνει η μηχανική μεσολάβηση και η ανθρώπινη εργασία κρίνεται ολοένα και περισσότερο περιττή, μπορεί να αυξάνεται η παραγωγή προϊόντων συνολικά, αλλά ταυτόχρονα συμβαίνει να περιορίζεται η δυνατότητα κατανάλωσης αυτών των προϊόντων, μιας και, θεωρητικά, ένα μεγάλο πλήθος εργατών αχρηστεύεται, με αποτέλεσμα η παραγωγή των προϊόντων αυτών να μη μεταφράζεται σε κέρδη, αλλά σε χασούρα. Η αντινομία αυτή οδηγεί σε κρίσεις, άλλοτε μικρότερης και άλλοτε μεγαλύτερης έντασης, έχοντας σαν συνέπεια να μεθοδεύονται από τα αφεντικά διαφόρων ειδών λύσεις. Σε κάθε περίπτωση η κουβέντα αυτή δεν θα απασχολήσει -προς το παρόν- την ανάλυση μας για πρακτικούς και μόνο λόγους.
** Ο φορντισμός – ταιηλορισμός παραπέμπει, κατ’ αρχήν σε ένα υπόδειγμα οργάνωσης της παραγωγής. Αντιπροσωπεύει την εκτεταμένη χρήση μηχανών με την μορφή της αλυσίδας παραγωγής, που μεταφέρει το υπό κατασκευή προϊόν στους εργαζόμενους, οι οποίοι συναρμολογούν με απολύτως και απαρέγκλιτα προγραμματισμένο τρόπο τα επιμέρους τμήματα, μέχρι να λάβει την τελική μορφή του. Σε αυτήν την διαδικασία, χρησιμοποιείται, από την μια, πλήθος μηχανών, που εξασφαλίζει την συνεχή ροή και, από την άλλη, πολύ μεγάλες ομάδες ανειδίκευτων ή ημιειδικευμένων εργαζομένων, που, χωρίς ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες, απαιτείται να ανταποκρίνονται με απλές επαναλαμβανόμενες πράξεις, ταχύτατα και δίχως καθυστερήσεις στους ρυθμούς των μηχανικών συνόλων, τα οποία ενοποιούνται στη σειρά παραγωγής. Βασικός στόχος του φορντικού μοντέλου είναι να επιτύχει την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει ο συνδυασμός του μηχανικού και του ανθρώπινου παράγοντα, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη παραγωγή προϊόντων στο μικρότερο χρόνο.
Α. Τι είναι η τεχνική σύνθεση της εργασίας και πώς μεταβάλλεται.
Ξεκινώντας την προσπάθεια αυτή, πρέπει να πάρουμε σαν δεδομένο πως οι εργάτες και οι εργάτριες ως συλλογικό υποκείμενο δεν μένουν αμετάβλητοι από τις αλλαγές που επιφέρουν κάθε φορά οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις. Με αυτό εννοούμε πως οι νέες τεχνολογίες είναι υπεύθυνες μεταξύ άλλων για την εξαφάνιση διαφόρων επαγγελμάτων, την δημιουργία νέων ή και την μετατροπή του περιεχομένου ήδη υπαρχουσών. Και είναι προφανές πως η σύνθεση των εργατών αλλάζει, απλά και μόνο αν σκεφτεί κανείς πως, σε προηγούμενα παραδείγματα, δε μπορούσαμε καν να μιλάμε για εργάτες και εργάτριες, αλλά μόνο για τους πρώτους. Λέμε, λοιπόν, πως η τεχνική σύνθεση της εργασίας μεταβάλλεται σταδιακά και όχι προς τυχαίες κατευθύνσεις. Οι αιτίες που οδηγούν στις αλλαγές αυτής της τεχνικής σύνθεσης ποικίλουν. Εδώ θα ασχοληθούμε μόνο με τις αλλαγές που επιφέρει η εκάστοτε καπιταλιστική τεχνική αναδιάρθρωση της παραγωγής.
Πιο αναλυτικά, με τον όρο ‘τεχνική σύνθεση της εργασίας’ αναφερόμαστε στον καταμερισμό των επαγγελμάτων και των ειδικοτήτων, καθώς και στην ιεράρχηση και την διατίμηση διαφόρων μορφών εργασίας σε «ανώτερες» και «κατώτερες», στοιχεία βασικά ώστε να δουλεύει καλά η εκμετάλλευση των πάντων. Η σύνθεση αυτή και τα στοιχεία που την αποτελούν κάθε φορά συνδέονται άμεσα με την διαδικασία παραγωγής των εμπορευμάτων κάθε είδους, αλλά και με την κατανάλωση τους. Όσο καλύτερα την οργανώνουν τα αφεντικά, τόσο πιο αποτελεσματική και δίχως εντάσεις γίνεται η εκμετάλλευση των εργατικών υποκειμένων. Και την λέμε ‘τεχνική’, γιατί, όπως εξηγήσαμε και προηγουμένως, η οργάνωση της παραγωγής εξαρτάται άμεσα από την τεχνική σύνθεση του καπιταλισμού, δηλαδή την μηχανολογία, την τεχνολογία και τις γνώσεις τις οποίες μπορεί και εκμεταλλεύεται μια δεδομένη ιστορική περίοδο.
Στα στοιχεία που περιγράφουν την σύνθεση της εργασίας, χρήσιμο είναι να συνυπολογίζεται και ο ρόλος που παίζει η ιδεολογική συγκρότηση των εργατικών υποκειμένων, σαν ένα ακόμη απαραίτητο στοιχείο για την ομαλή διεξαγωγή των διαδικασιών παραγωγής και κατανάλωσης. Όταν αναφερόμαστε στην ‘ιδεολογική συγκρότηση’, εννοούμε ένα σύνολο από ψευδαισθήσεις και αυταπάτες που καλλιεργούνται με διάφορους τρόπους από τα αφεντικά και που σαν στόχο έχουν να θολώνουν την πραγματικότητα γύρω από την εκμετάλλευση της εργασίας. Αν το τεχνικό περιβάλλον και οι γνώσεις, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται κάθε φορά, διαμορφώνουν την παραγωγική διαδικασία, εξασφαλίζοντας την κερδοφορία των αφεντικών, τότε η ιδεολογία είναι αυτή που την περιφρουρεί.
Άρα η τεχνική σύνθεση της εργασίας και η ιδεολογία σαν ένας πρόσθετος παράγοντας, διαμορφώνονται κάθε φορά από τα αφεντικά βάσει των αναγκών τους και με στόχο πάντα την κερδοφορία τους σε βάρος της εργασίας, καθώς και την εξασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης. Η διαμόρφωση αυτή συντελείται με την εφαρμογή των εκάστοτε νέων τεχνολογιών και επιστημονικών γνώσεων.
Επομένως, είναι σημαντικό, μετά από όλα αυτά, να περιγράψουμε λίγο αναλυτικότερα το ποια είναι αυτή η σύνθεση της εργασίας σήμερα, έτσι όπως διαμορφώθηκε μετά από την τελευταία τεχνολογική αναδιάρθρωση του καπιταλισμού για την οποία μιλήσαμε καθώς και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της.
Πηγή: gameoversite.gr
Cover photo: http://links.org.au/node/4696
[…] Δες το Α’ μέρος εδώ […]