Ελεύθερη Μετάφραση: V for Vallia
Είναι σαν να υπάρχει κάποιος εκεί έξω που δημιουργεί άσκοπες θέσεις εργασίας απλά και μόνο για να δουλεύουμε όλοι.
Το 1930, ο John Maynard Keynes, προέβλεψε πως η τεχνολογία θα έχει προχωρήσει επαρκώς μέχρι το τέλος του αιώνα και πως χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι Η.Π.Α. θα επιτύχουν εργασία 15 ωρών την εβδομάδα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι να πιστεύουμε πως είχε δίκιο. Από τεχνολογικής απόψεως είμαστε ικανοί για κάτι τέτοιο. Και όμως, δεν έχει συμβεί. Αντ’ αυτού, η τεχνολογία χρησιμοποιείται, αν μη τι άλλο, για να βρει τρόπους να δουλεύουμε όλοι περισσότερο. Με σκοπό να επιτευχθεί αυτό, δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας που ουσιαστικά είναι άχρηστες. Μεγάλο μέρος ανθρώπων, κυρίως στην Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική, περνούν όλη τους την επαγγελματική ζωή εκτελώντας καθήκοντα που μέσα τους πιστεύουν ότι δεν χρειάζεται πραγματικά να εκτελεστούν. Η ηθική και πνευματική βλάβη που προκύπτει από αυτή την κατάσταση είναι βαθύτατη. Είναι μια ουλή στην ψυχή μας. Ωστόσο, σχεδόν κανείς δεν μιλάει γι’ αυτό.
Γιατί η ουτοπική υπόσχεση του Keynes – η οποία ακόμα αναμένεται από τη δεκαετία του 60 – δεν υλοποιήθηκε ποτέ; Η συνήθης γραμμή σήμερα είναι πως ο Keynes δεν εντόπισε τη μαζική αύξηση του καταναλωτισμού. Μεταξύ της επιλογής λιγότερων ωρών και περισσότερων παιχνιδιών και απολαύσεων, επιλέξαμε συλλογικά το δεύτερο. Αυτό μπορεί να παρουσιάζει μια συμπαθητική ιστορία για την ηθική, αλλά ακόμα και μια στιγμή σκέψης δείχνει πως δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Ναι, βλέπουμε τη δημιουργία μιας ατελείωτης ποικιλίας νέων θέσεων εργασίας και βιομηχανιών από τη δεκαετία του 20, αλλά πολύ λίγες έχουν να κάνουν με την παραγωγή και τη διανομή του σούσι, των i-phones ή των φανταχτερών αθλητικών παπουτσιών.
Λοιπόν, τι είναι αυτές οι νέες θέσεις εργασίας; Μία πρόσφατη μελέτη η οποία συγκρίνει την εργασία στις Η.Π.Α. μετά το 1910 και του 2000 μας δείχνει μία ξεκάθαρη εικόνα (και σημειώνω πως σχεδόν μία ίδια επαναλήφθηκε και στο Η.Β.). Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, ο αριθμός των εργαζομένων που ασχολούνταν ως οικιακοί υπάλληλοι, στη βιομηχανία και στον αγροτικό τομέα, έχει καταρρεύσει δραματικά. Την ίδια στιγμή “επαγγελματίες, διευθυντές, κληρικοί και υπάλληλοι πωλήσεων και υπηρεσιών” τριπλασιάστηκαν και αυξήθηκαν από το 1/4 στα 3/4 της συνολικής εργασίας. Με άλλα λόγια, οι παραγωγικές θέσεις απασχόλησης έχουν, όπως ακριβώς προβλεπόταν, αυτοματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό (ακόμα και αν υπολογίσετε τους βιομηχανικούς εργαζόμενους παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων των εργαζόμενων μαζών σε Ινδία και Κίνα, εξακολουθούν να μην είναι τόσοι πολλοί σε αριθμό όσο παλαιότερα).
Αλλά, αντί να επιτρέψουμε μια τεράστια μείωση των ωρών εργασίας ώστε να απελευθερώσουμε τον παγκόσμιο πληθυσμό για να συνεχίσει τα δικά του σχέδια, τις απολαύσεις, τα οράματα και τις ιδέες του, έχουμε δει τη φούσκα να μεγαλώνει όχι τόσο στον κλάδο των υπηρεσιών, όσο στον διοικητικό τομέα, συμπεριλαμβανομένων της δημιουργίας ολόκληρων νέων βιομηχανιών, όπως οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίας ή οι τηλεπωλήσεις ή η άνευ προηγουμένου επέκταση τομέων όπως το εταιρικό δίκαιο, η ακαδημαϊκή και υγειονομική διοίκηση, οι ανθρώπινοι πόροι και οι δημόσιες σχέσεις. Και αυτοί οι αριθμοί δεν αντανακλούν καν όλους εκείνους τους ανθρώπους των οποίων η δουλειά είναι να παρέχουν διοικητική, τεχνική ή ασφαλιστική υποστήριξη σε αυτούς τους κλάδους ή για το σύνολο των βοηθητικών βιομηχανιών (περιποίηση κατοικίδιων, παραδόσεις πίτσας όλο το 24ωρο), επειδή όλοι οι άλλοι ξοδεύουν τόσο μεγάλο μέρος του χρόνου τους δουλεύοντας εκεί.
Αυτές είναι, όπως προτείνω, οι «σκατοδουλειές».
Είναι σαν να υπάρχει κάποιος εκεί έξω που δημιουργεί άσκοπη δουλειά μόνο και μόνο για να μας κάνει όλους να δουλεύουμε. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται το μυστήριο. Στον καπιταλισμό, είναι αυτό ακριβώς που δεν πρέπει να συμβαίνει. Σίγουρα, στα παλαιά αναποτελεσματικά σοσιαλιστικά κράτη, όπως η Σοβιετική Ένωση, όπου η απασχόληση θεωρούνταν δικαίωμα και ιερό καθήκον, το σύστημα συγκέντρωνε τόσες δουλειές όσες έπρεπε (γι’ αυτό στα σοβιετικά καταστήματα χρειάζονταν τρεις υπάλληλοι για να πουλήσουν ένα κομμάτι κρέας). Αλλά, φυσικά, αυτό είναι το είδος του προβλήματος που ο ανταγωνισμός της αγοράς υποτίθεται πως πρέπει να διορθώσει. Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, τουλάχιστον, το τελευταίο πράγμα που μια επικερδής επιχείρηση πρέπει να κάνει είναι να πληρώνει υπαλλήλους που δεν χρειάζεται να απασχολεί. Αυτό, συμβαίνει ακόμα.
Καθώς οι εταιρείες μπορούν να ασχοληθούν με την αμείλικτη μείωση, οι απολύσεις και οι επιταχύνσεις πάντοτε πέφτουν σε εκείνη την κατηγορία ανθρώπων που κάνουν, κινούν, καθορίζουν και διατηρούν τα πράγματα∙ μέσω μιας περίεργης αλχημείας που κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει, ο αριθμός των γραφειοκρατών φαίνεται να διευρύνεται και όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι, σε αντίθεση με τους σοβιετικούς εργαζόμενους, βρίσκονται να εργάζονται 40 ή ακόμα και 50 ώρες σε ένα γραφείο, αλλά όπως προέβλεψε ο Keynes οι αποδοτικές ώρες είναι 15, καθώς ο υπόλοιπος χρόνος δαπανάται για την οργάνωση, την παρακολούθηση σεμιναρίων, την ενημέρωση των προφίλ στο facebook και το κατέβασμα αρχείων.
Η απάντηση σαφώς και δεν είναι οικονομική: είναι ηθική και πολιτική. Η άρχουσα τάξη έχει προβλέψει πως ένας ευτυχισμένος και παραγωγικός πληθυσμός με ελεύθερο χρόνο στα χέρια του είναι ένας θανάσιμος εχθρός (σκεφτείτε τι άρχισε να συμβαίνει όταν αυτό προσεγγίστηκε τη δεκαετία του ’60). Και, από την άλλη πλευρά, το αίσθημα ότι η δουλειά είναι από μόνη της μια ηθική αξία και πως ο καθένας που δεν είναι πρόθυμος να υποβληθεί σε μια τέτοιου είδους έντονη εργασιακή εμπειρία για τις περισσότερες από τις ώρες εργασίας του, δεν αξίζει τίποτα, είναι υπερβολικά βολικό.
Κάποτε, όταν σκεφτόμουν την προφανώς ατελείωτη αύξηση των διοικητικών ευθυνών στα βρετανικά ακαδημαϊκά τμήματα, ήρθα αντιμέτωπος με ένα πιθανό όραμα της κολάσεως. Η κόλαση είναι μία συλλογή ατόμων που ξοδεύουν τον περισσότερο χρόνο τους εργαζόμενοι κάπου που δεν τους αρέσει και δεν είναι και ιδιαίτερα καλοί σε αυτό. Ας πούμε ότι έχουν προσληφθεί ως εξαιρετικοί ξυλουργοί που φτιάχνουν έργα τέχνης και ανακαλύπτουν ότι θα πρέπει να περάσουν τον περισσότερο χρόνο τους τηγανίζοντας ψάρια. Και ούτε καν δεν χρειάζονται όλοι γι’ αυτή την εργασία – ο αριθμός των ψαριών που πρέπει να τηγανιστούν είναι πολύ μικρός. Εν τέλει, όλοι αποκτούν εμμονή με τη δυσάρεστη σκέψη ότι κάποιοι συνάδερφοι τους περνούν περισσότερο χρόνο φτιάχνοντας ξύλινα έργα τέχνης και δεν μοιράζονται το μερίδιο ευθύνης στο τηγάνισμα των ψαριών και σε πολύ λίγο χρόνο υπάρχουν άπειροι σωστοί άχρηστων τηγανισμένων ψαριών και τελικά όλοι κάνουν το ίδιο πράγμα.
Νομίζω πως αυτό είναι μία ακριβής περιγραφή της ηθικής δυναμικής της οικονομίας μας.
Τώρα συνειδητοποιώ ότι οποιοδήποτε τέτοιο επιχείρημα θα φέρει άμεσες αντιρρήσεις: “Ποιος είσαι εσύ που θα πεις ότι τέτοιες εργασίες είναι πραγματικά ¨απαραίτητες”; Τι είναι χρήσιμο ούτως ή αλλιώς; Εσύ είσαι καθηγητής ανθρωπολογίας, τι το “χρήσιμο” έχει αυτό; (Και μάλιστα πολλοί αναγνώστες θα χρησιμοποιήσουν το είδος της δουλειάς μου για να ορίσουν την σπατάλη των κοινωνικών δαπανών). Και σ’ ένα επίπεδο αυτό είναι πραγματικά αληθές. Δεν μπορεί να υπάρξει αντικειμενικό μέτρο ηθικής αξίας.
Δεν θα τολμούσα να πω σε κάποιον που είναι πεπεισμένος ότι συμβάλλει με νόημα στον κόσμο, ότι δεν το κάνει. Αλλά τι γίνεται με αυτούς τους ανθρώπους που είναι οι ίδιοι πεπεισμένοι ότι η δουλειά τους δεν έχει κανένα νόημα; Πριν από λίγο καιρό είχα έρθει σε επαφή με ένα φίλο από το σχολείο που είχα να δω 12 χρόνια. Με έκπληξη ανακάλυψα πως αρχικά ήταν ποιητής και έπειτα μέλος μιας ανεξάρτητης ροκ μπάντας. Είχα ακούσει κάποια από τα τραγούδια του στο ραδιόφωνο χωρίς να έχω ιδέα πως ο τραγουδιστής ήταν κάποιος που γνωρίζω. Ήταν προφανώς ξεχωριστός και καινοτόμος και το έργο του αναμφισβήτητα φώτισε και βελτίωσε τις ζωές πολλών ανθρώπων ανά τον κόσμο. Ωστόσο, μετά από μερικά ανεπιτυχή άλμπουμ, είχε χάσει τη σύμβασή του και βρέθηκε χρεωμένος με μία νεογέννητη κόρη και όπως ο ίδιος ανέφερε ως κατάληξη “αποφάσισα να ακολουθήσω την προεπιλεγμένη επιλογή τόσων πολλών φίλων: τη νομική σχολή”. Τώρα είναι εταιρικός δικηγόρος σε μια εξέχουσα νομική εταιρεία της Νέας Υόρκης. Ήταν ο πρώτος που παραδέχτηκε πως η δουλειά του ήταν εντελώς άσκοπη, δεν συνέβαλε σε τίποτα στον κόσμο και κατά τη δική του εκτίμηση δεν θα έπρεπε καν να υπάρχει.
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα που θα μπορούσε κάποιος να θέσει εδώ, όπως το τι λέει για την κοινωνία μας η εξαιρετικά περιορισμένη ζήτηση ταλαντούχων μουσικών ποιητών, αλλά η φαινομενικά άπειρη ζήτηση για ειδικούς στο εταιρικό δίκαιο. (Απάντηση: εάν το 1% διαθέτει τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους του διαθέσιμου πλούτου, αυτό που αποκαλούμε “αγορά”, αντικατοπτρίζει αυτό που το 1% θεωρεί χρήσιμο ή σημαντικό). Αλλά ακόμα περισσότερο, δείχνει πως οι άνθρωποι σε αυτές τις θέσεις εργασίας το γνωρίζουν αυτό. Στην πραγματικότητα, δεν είμαι σίγουρος ότι έχω γνωρίζει εταιρικό δικηγόρο που να μην έχει σκεφτεί ότι η δουλειά του είναι σκατοδουλειά. Το ίδιο ισχύει για όλες τις νέες βιομηχανίες που περιγράφτηκαν παραπάνω. Υπάρχει μία ολόκληρη τάξη μισθωτών επαγγελματικών, που αν τους συναντήσετε εκεί έξω και παραδεχτείτε ότι κάνετε κάτι ενδιαφέρον (για παράδειγμα ότι είστε ανθρωπολόγος), θα ήθελαν να αποφύγουν ακόμα και να συζητήσουν ποιο είναι το είδος της εργασίας τους. Δώστε τους μερικά ποτά και θα ξεκινήσουν να βρίζουν για το πόσο άσκοπη και ανόητη είναι η δουλειά τους.
Αυτό, είναι μια βαθιά ψυχολογική βία. Πώς μπορεί κάποιος ν’ αρχίσει να μιλά για αξιοπρέπεια στην εργασία, όταν μέσα του αισθάνεται ότι η δουλειά του δεν πρέπει να υπάρχει; Πώς μπορεί αυτό να μη δημιουργεί μια αίσθηση βαθιάς οργής και δυσαρέσκειας; Ωστόσο, πρόκειται για την ιδιότυπη ιδιοφυΐα της κοινωνίας μας, ότι οι ηγέτες της έχουν βρει έναν τρόπο, όπως στην περίπτωση των τηγανιτών ψαριών, να κατευθύνεται η οργή εναντίων εκείνων που πράγματι κάνουν μια σημαντική εργασία. Για παράδειγμα: στην κοινωνία μας, φαίνεται να υπάρχει ένας κανόνας, ότι, όσο περισσότερο μία εργασία ωφελεί άλλους ανθρώπους, τόσο λιγότερες οι πιθανότητες να πληρώνεσαι γι’ αυτήν. Και πάλι, είναι δύσκολο να βρεθεί ένα αντικειμενικό μέτρο, αλλά ένας εύκολος τρόπος να βγάλετε νόημα είναι να ρωτήσετε: τι θα συνέβαινε αν ολόκληρη η τάξη αυτών των ανθρώπων απλά εξαφανιζόταν; Σκεφτείτε πως αν οι νοσηλευτές, οι συλλέκτες απορριμάτων και οι μηχανικοί εξαφανίζονταν σαν καπνός, τα αποτελέσματα θα ήταν καταστροφικά. Ένας κόσμος χωρίς καθηγητές και λιμενεργάτες θα έμπαινε σύντομα σε μπελάδες και ένας κόσμος χωρίς τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας και τους μουσικούς θα ήταν ένας φτωχότερος κόσμος. Δεν είναι όμως απόλυτα σαφές τι θα υποστεί η ανθρωπότητα αν εξαφανίζονταν οι διευθύνοντες σύμβουλοι ιδιωτικών κεφαλαίων οι εκπρόσωποι συμφερόντων, οι δημοσιοσχετίστες, οι ασφαλιστές, οι απασχολούμενοι στα telemarketing, οι δικαστικοί επιμελητές ή οι νομικοί σύμβουλοι. (Πολλοί υποψιάζονται ότι ο κόσμος θα μπορούσε να βελτιωθεί αισθητά). Ωστόσο, εκτός από μια χούφτα εξαιρετικών περιπτώσεων (όπως π.χ. οι γιατροί), ο κανόνας είναι εκπληκτικά καλός.
Με έναν διεστραμμένο τρόπο, φαίνεται να υπάρχει μία ευρεία αίσθηση ότι αυτός είναι ο τρόπος που πρέπει να είναι τα πράγματα. Αυτό είναι ένα από τα μυστικά πλεονεκτήματα του δεξιού λαϊκισμού. Μπορείτε να το δείτε αυτό όταν τα ταμπλόιντ σφύζουν από δυσαρέσκεια όταν οι εργαζόμενοι σε μετρό και τρένα παραλύουν το Λονδίνο κατά τη διάρκεια διενέξεων για τα συμβόλαιά τους: το γεγονός ότι αυτοί οι εργάτες μπορούν να παραλύσουν το Λονδίνο δείχνει πόσο σημαντική είναι η εργασία τους κι αυτό δείχνει να ενοχλεί τους ανθρώπους. Είναι ακόμα πιο προφανές στις ΗΠΑ, όπου οι Ρεπουμπλικανοί είχαν αξιοσημείωτη επιτυχία κινητοποιώντας τη δυσαρέσκεια εναντίων των δασκάλων και των αυτοκινητιστών (και όχι σημαντικά εναντίων κατά των διευθυντών των σχολείων ή των διαχειριστών της αυτοκινητοβιομηχανίας που πραγματικά προκαλούν τα προβλήματα), για τους υποτιθέμενους φουσκωτούς μισθούς και τα οφέλη.
Εάν κάποιος είχε σχεδιάσει ένα καθεστώς εργασίας τέλεια προσαρμοσμένο στη διατήρηση της εξουσίας του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου, είναι δύσκολο να δούμε πώς θα μπορούσε να είχε κάνει καλύτερη δουλειά (από αυτό που έχουμε σήμερα). Οι πραγματικά παραγωγικοί εργαζόμενοι συμπιέζονται και είναι θύματα εκμετάλλευσης. Οι υπόλοιποι διαιρούνται ανάμεσα σε ένα τρομοκρατημένο στρώμα – παγκοσμίως κακοποιημένων – ανέργων και ενός μεγαλύτερου στρώματος, που βασικά πληρώνεται για να μην κάνει τίποτα, σε θέσεις που θα τους επιτρέψουν να ταυτιστούν με τις προοπτικές και τις ευαισθησίες της άρχουσας τάξης (διευθυντές, διαχειριστές κλπ) – και ιδιαίτερα τα οικονομικά τους είδωλα – αλλά παράλληλα ενθαρρύνουν μία θορυβώδη δυσαρέσκεια εναντίων εκείνων που το έργο τους έχει σαφή και αδιαμφισβήτητη κοινωνική αξία. Σαφώς, το σύστημα δεν σχεδιάστηκε ποτέ συνειδητά. Εμφανίστηκε από σχεδόν ένα αιώνα δοκιμών και σφαλμάτων. Αλλά είναι η μόνη εξήγηση, γιατί παρά τις τεχνολογικές μας δυνατότητες, δεν δουλεύουμε 3 με 4 ώρες την ημέρα.
Ελεύθερη Μετάφραση: V for Vallia
Αρχικό κείμενο: Why Capitalism Creates Pointless Jobs
