Από τον τοίχο του Νικος Κατσικιδης
#IFI #mindopener
Στην ταινία «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» του 1940, ο Τσάρλι Τσάπλιν καταφέρνει αριστοτεχνικά να γελοιοποιήσει τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, κάνοντας όμως την μεγάλη διαφορά απογυμνώνοντας και τους δύο δικτάτορες από το πολιτικό-οικονομικό σύστημα που τους έφερε στην εξουσία.
Το αμερικανικό κατεστημένο ποτέ δεν χώνεψε τη συγκεκριμένη ταινία, κι αυτό γιατί ο Τσάπλιν δεν στηλίτευε απλά έναν δικτάτορα, αλλά ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα που τον έφερε στο προσκήνιο. Δεν παρουσίασε απλώς ως καρικατούρες τους Χίτλερ και Μουσολίνι, αλλά ως την λύση για την οικονομική ελίτ μπροστά στις αντινομίες και τα αδιέξοδα του συστήματος που δραστηριοποιούνται και υπηρετούν.
Έτσι ο καλλιτέχνης είδε τις στρόφιγγες της χρηματοδότησης να κλείνουν απότομα εν τω μέσω των γυρισμάτων της ταινίας, αναγκάζοντας τον να δαπανήσει 1,3 εκατομύρια δολάρια από την προσωπική του περιουσία για την αποπεράτωση της. Προφανώς και οι ίδιες οι αμερικανικές τράπεζες που στο παρελθόν είχαν στηρίξει το εξοπλιστικό πρόγραμμα των ναζί, δεν μπορούσαν να ενισχύσουν μια παραγωγή που στρεφόταν εναντίον του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού.
Προφανώς και εταιρίες όπως η General Motors που προμήθευε οπλισμό στον Χίτλερ, και η IBM που οργάνωνε τη μηχανογράφηση που θα χρησιμοποιούνταν αργότερα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, δεν ήθελαν τόσο απροκάλυπτα να τους ξεβρακώσει ένας απλός αρτίστας εκθέτοντας τους στο ευρύ κοινό ως αναπόσπαστο γρανάζι της ναζιστικής μηχανής.
Όμως εδώ δεν μιλάμε για τον οποιονδήποτε αρτίστα.
Μιλάμε για τον Τσάρλι Τσάπλιν.
Ο Τσάρλι Τσάπλιν που στον αξιομνημόνευτο τελικό λόγο του «Δικτάτωρ» αντί να παρουσιάσει το έργο του Χίτλερ σαν ένα εξωπραγματικό και μεταφυσικό φαινόμενο που χτύπησε ξαφνικά τη γη, το συνδέει άμεσα με τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος.
«Σε αυτό τον κόσμο υπάρχει χώρος για όλους. Η Γη είναι πλούσια και μπορεί να μας συντηρήσει όλους» λέει από τα πρώτα λεπτά ο δικτάτορας-Τσάπλιν καταρρίπτοντας τη κυρίαρχη τότε (και τώρα) θέση του Μάλθους -ίσως η μεγαλύτερη μπούρδα που ακόμα αναμασούν όλοι οι φιλελεύθεροι- ότι δηλαδή για τα δεινά της ανθρωπότητας δεν ευθύνεται η άνιση διανομή των πόρων, αλλά η έλλειψή τους.
Και συνεχίζει «είμαστε θύματα ενός συστήματος που κάνει τον άνθρωπο να βασανίζει και να φυλακίζει τους συνανθρώπους του, που ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται με τον χειρότερο τρόπο τον ιδρώτα του συνανθρώπου του» και μάλλον δεν αναφέρεται στις ναζιστικές θηριωδίες, το μέγεθος των οποίων δεν ήταν ακόμη γνωστό στις ΗΠΑ, αλλά στο οικονομικό σύστημα που βίωνε μια ακόμη μεγάλη ύφεση.
«Εσείς, ο λαός έχετε τη δύναμη να κατασκευάζετε μηχανές και να παράγετε την ευτυχία» υποστηρίζει στην συνέχεια και αμέσως καλεί τους θεατές να πολεμήσουν «για το δικαίωμα στην εργασία και την αξιοπρέπεια για τα γεράματα» και να ανατρέψει τα «κτήνη» που καταλαμβάνουν την εξουσία δίνοντας τέτοιες υποσχέσεις, τις οποίες στη συνέχεια αθετούν.
Τελικά ο αγαπημένος μας Σαρλό θα πληρώσει αυτήν του την αυθάδεια να ξεσκεπάσει τα πραγματικά πρόσωπα πίσω από τις δικτατορίες του Μουσολίνι και του Χίτλερ.
Με το τέλος του πολέμου, όταν η κυβέρνηση στρέφεται και πάλι στους πραγματικούς, εσωτερικούς της εχθρούς, στοχοποιείται από το FBI του Έντγκαρ Χούβερ και τελικά αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις ΗΠΑ.
Το «Είναι ο Καπιταλισμός Ηλίθιοι» που έθεσε ο Βρετανός καλλιτέχνης επί τάπητος, ήταν αποκρουστικό τόσο για την Αμερικανική Κυβέρνηση όσο και για την συντριπτική πλειοψηφία των Αμερικανών πολιτών.
Και ήταν κάτι που η Αμερικανική κοινωνία δεν του συγχώρεσε ποτέ.
Συμφωνώ με τα ιστορικά στοιχεία του άρθρου, διαφωνώ όμως με την πολιτική του θέση. Συχνά γίνεται ένα λάθος της ορολογίας, καπιταλισμός τι σημαίνει; Είναι ο φιλελευθερισμός, η πεποίθηση στην ελεύθερη αγορά, καπιταλισμός; Είνια η πλουτοκρατία, οι πλούσιοι έχουν την εξουσία, καπιταλισμός; Γιατί αυτά τα δύο πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Ελεύθερη αγορά· υπό όρους, είναι το κλειδί. Για παράδειγμα, έστω ότι θέλουμε να παίξουμε όλοι μπάσκετ. Οπότε όποιος βάλει τα περισσότερα καλάθια κερδίζει, αλλά αν δεν έχουμε κανόνες τότε απλά η μία ομάδα σκοτώνει την άλλη και κερδίζει. Αν υπάρχουν κανόνες κερδίζει ο καλύτερος. Η άποψή μου είναι ότι αυτό ακριβώς είναι που οι πλουτοκράτες θέλουν να καταπνίξουν, του κανόνες· γι’ αυτό γεννήθηκε και αυτή η μηδενιστική (όχι με την φιλοσοφική έννοια) ιδέα του ναζισμού.
Η διανομή των αγαθών μπορεί να φαίνεται μια απλή έννοια, όλοι καταλαβαίνουν τι σημαίνει, αλλά είναι έτσι; Η μόνη διαφορά μεταξύ κομμουνισμού και φιλελευθερισμού είναι ως προς τον τρόπο της διανομής. Στο πρώτο έχουμε μία εποπτευόμενη διανομή, έχουμε μια αρχή που λέει εσύ θα χρειάζεσαι αυτό, και θα το πάρεις. Τώρα αυτό σημαίνει ότι μπορείς να πάρεις κάποια πράγματα που δεν χρειάζεσαι και να μην πάρεις κάποια πράγματα που χρειάζεσαι· κάποιος άλλος αποφασίζει για εσένα. Στην διανομή χωρίς εποπτεία, στην ελεύθερη αγορά (*ξανά υπό όρους*) εσύ διαλέγεις τι χρειάζεσαι και τι αξίζει να πάρεις. Το να λέμε ότι η γη μπορεί να θρέψει όλους τους ανθρώπους είναι πολύ διαφορετικό από το η γη θρέφει όλους τους ανθρώπους. Στο ένα έχουμε μια απόδειξη ύπαρξης· ενώ στο δεύτερο έχουμε μια κατασκευαστική απόδειξη.
Εκείνο στο οποίο προσπαθώ να καταλήξω, είναι ότι είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ελεύθερη αγορά (ξανά μανά *υπό όρους*, όχι αναρχική) δεν είναι το ίδιο με πλουτοκρατία. Ελεύθερη αγορά σημαίνει ακριβώς ένα πιο σύνθετο τρόπο να μοιραστούν τα αγαθά, τώρα πρέπει να μπουν οι κατάλληλοι όροι, ώστε στο παιχνίδι αυτό να μην τρώει κανείς όλη την πίτα. Μια υγιής ελεύθερη αγορά δεν έχει μονοπώλια. Από την άλλη στο κομμουνισμό, έχεις το απόλυτο μονοπώλιο· το κράτος.