[…]Θα το ξαναεπαναλάβω, η ζωή δημιουργεί τη ζωή κι όχι η επιστήμη· μόνον η αυθόρμητη δράση των ίδιων των ανθρώπων μπορεί να δημιουργήσει την ελευθερία. Δεν χωράει αμφιβολία ότι θα ήταν μεγάλο ευτύχημα αν η επιστήμη μπορούσε να φωτίσει από σήμερα την αυθόρμητη πορεία των ανθρώπων προς τη χειραφέτησή τους.
Καλύτερα όμως η απουσία φωτός, παρά ένα ψεύτικο κι αδύναμο φως, που καίει μόνο για ν’ αποπροσανατολίζει τους ανθρώπους που το ακολουθούν.
Στο κάτω κάτω, οι άνθρωποι δεν πρόκειται να στερηθούν το φως· δεν διατρέξανε μάταια μια μακρόχρονη ιστορική πορεία σαν κι αυτή και πληρώσανε για τα λάθη τους με αιώνες μιζέριας.
Η πρακτική σύνοψη των οδυνηρών εμπειριών τους, αποτελεί ένα είδος παραδοσιακής επιστήμης, ανώτερης, από πολλές απόψεις, της θεωρητικής επιστήμης.
Και τέλος, μια μερίδα της νεολαίας – οι αστοί εκείνοι φοιτητές που αισθάνονται αρκετό μίσος για την ψευτιά, την υποκρισία, την αδικία και την μικροψυχία της μπουρζουαζίας, ώστε να βρούνε το κουράγιο να της γυρίσουν τις πλάτες και αρκετό πάθος για ν’ αγκαλιάσουν, χωρίς επιφυλάξεις, τη δίκαιη κι ανθρώπινη υπόθεση του προλεταριάτου – αυτοί, λοιπόν, θα γίνουν, όπως έχω ήδη πει, οι δάσκαλοι – φίλοι των ανθρώπων· χάρη σ’ αυτούς δε θα δοθεί καμιά ευκαιρία στη διακυβέρνηση των σοφών.
Αν όμως οι άνθρωποι πρέπει να φυλάγονται απ’ τη διακυβέρνηση των σοφών, ακόμα περισσότερο πρέπει να φυλάγονται απ’ τη διακυβέρνηση των εμπνευσμένων ιδεαλιστών. Όσο πιο ειλικρινείς είναι εδώ οι πιστοί και ποιητές του ουρανού, τόσο πιο επικίνδυνοι γίνονται.
[…]Η ιδεαλιστική αφαίρεση, ο Θεός, είναι ένα δραστικό δηλητήριο, που καταστρέφει κι αποσυνθέτει τη ζωή, την ψευτίζει και τη σκοτώνει.
Η τιμή των ιδεαλιστών, μη όντας προσωπική αλλά θεϊκή, είναι ακαταμάχητη κι άτρωτη· μπορεί και πρέπει να πεθάνει, αλλά δε θα υποχωρήσει ποτέ και μέχρι ν’ αφήσει και την τελευταία της πνοή, θα προσπαθεί να υποτάξει τους ανθρώπους στο Θεό[…].
[…]Ο άνθρωπος, όπως κι η υπόλοιπη φύση, είναι ένα απόλυτα υλικό ον.
Το πνεύμα του, η ικανότητα της σκέψης, της λήψης κι επεξεργασίας διάφορων εσωτερικών κι εξωτερικών παραστάσεων, της ανάμνησής τους, όταν έχουν ήδη περάσει και της αναπαραγωγής τους απ’ τη φαντασία, της σύγκρισης και της διάκρισής τους, του αφαιρετικού προσδιορισμού των κοινών γνωρισμάτων τους και της δημιουργίας, συνακόλουθα, γενικών εννοιών και τέλος του σχηματισμού ιδεών, διαμέσου της συγκέντρωσης και του συνδυασμού των εννοιών, σύμφωνα με διάφορες μεθόδους, κοντολογής, η νόηση, ο μοναδικός δημιουργός ολόκληρου του ιδεατού μας κόσμου είναι μια ιδιότητα του ζωικού μας σώματος κι ειδικότερα της απόλυτα υλικής οργάνωσης του εγκεφάλου.
[…]Σήμερα, δεν είναι πια δύσκολο να καταλάβουμε πώς γεννήθηκαν οι θεϊκές ιδέες, πώς δημιουργήθηκαν διαδοχικά απ’ την αφαιρετική ικανότητα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος κατασκεύασε τους θεούς. Τον καιρό όμως του Πλάτωνα, η γνώση αυτή ήταν αδύνατη. Το συλλογικό πνεύμα και, συνακόλουθα, το ατομικό πνεύμα ακόμα κι εκείνο της πιο λαμπρής μεγαλοφυίας, δεν ήταν ώριμο γι’ αυτό.
Μάταια έλεγα μαζί με το Σωκράτη: “Γνώθι σ’ αυτόν”. Αυτή η αυτογνωσία υπήρχε μόνο σαν κατάσταση διαισθητική· στην πραγματικότητα δεν υπήρχε. Άρα ήταν αδύνατο για το ανθρώπινο πνεύμα να υποπτευθεί ότι αυτό το ίδιο ήταν ο μοναδικός δημιουργός του θεϊκού κόσμου.
Βρήκε το θεϊκό κόσμο μπροστά του· τον βρήκε σαν ιστορία, σαν παράδοση, σα συναίσθημα και σα συνήθεια σκέψη· κι αναγκαστικά των έκανε αντικείμενο των υψηλότερων στοχασμών του. Έτσι γεννήθηκε η Μεταφυσική κι έτσι αναπτύχθηκαν και τελειοποιήθηκαν οι θεϊκές ιδέες, η βάση της Πνευματοκρατίας.
[…]Κάθε νέα γενιά, απ’ τα γεννοφάσκια της, βρίσκει έναν ολόκληρο κόσμο ιδεών, σκέψεων κι αισθημάτων, που είναι κληροδότημα των περασμένων αιώνων.
Ο κόσμος αυτός δεν παρουσιάζεται αρχικά στον νεογέννητο άνθρωπο με την ιδεατή μορφή του, δηλαδή, σαν σύστημα αναπαραστάσεων κι ιδεών σα θρησκεία, σαν ιδεολογία· το παιδί δε θα μπορούσε να τον δεχτεί ή να τον καταλάβει μ’ αυτή τη μορφή, επιβάλλεται στο παιδί σαν ένας κόσμος γεγονότων, που έχει ενσαρκωθεί και πραγματωθεί σ’ όλα τα πρόσωπα και συνάμα στα πράγματα που το περιβάλλουν, μιλώντας στις αισθήσεις του με όλα όσα βλέπει κι ακούει απ’ την πρώτη κιόλας μέρας της ζωής του.
Γιατί οι ιδέες κι οι παραστάσεις των ανθρώπων, που αρχικά δεν ήταν τίποτα περισσότερο από απόρροιες των πραγματικών γεγονότων – φυσικών και κοινωνικών – με την έννοια, ότι ήταν η αντανάκλαση των γεγονότων αυτών στον ανθρώπινο εγκέφαλο κι η, ας πούμε, ιδεατή και λίγο-πολύ ακριβής, αναπαραγωγή τους από αυτό το απόλυτο υλικό όργανο της ανθρώπινης σκέψης, απόκτησαν αργότερα, αφού προηγουμένως εδραιώθηκαν στη συλλογική συνείδηση της κοινωνίας, τη δυνατότητα να γίνουν, με τη σειρά τους, αιτίες δημιουργίας νέων, όχι καθαρά φυσικών αλλά κοινωνικών πια γεγονότων.
[…]κάθε καινούργια γενιά διαποτίζεται από τα πιο τρυφερά παιδικά της χρόνια κι όταν φτάνει σε ώριμη ηλικία, οπότε ενεργοποιείται όντως η δική της σκέψη, που συνοδεύεται αναγκαστικά από μια κριτική διάθεση, βρίσκει μέσα της καθώς και στην κοινωνία που την περιβάλλει, έναν ολόκληρο κόσμο καθιερωμένων σκέψεων ή παραστάσεων που της χρησιμεύουν σαν αφετηρία και της παρέχουν κατά κάποιο τρόπο την πρώτη ύλη για τη δική της πνευματική κι ηθική εργασία.
[…]Αυτό που θα έπρεπε λοιπόν να μας εκπλήσσει δεν είναι η πανίσχυρη επιρροή αυτών των ιδεών, που εκφράζουν τη συλλογική συνείδηση της κοινωνίας πάνω στη μάζα των ανθρώπων, αλλά, αντίθετα, το ότι βρίσκονται μέσα σ’ αυτή τη μάζα, άνθρωποι που διαθέτουν αρκετή ανεξαρτησία σκέψης, θέλησης και θάρρους για να τις πολεμήσουν.
