Έπειτα από απόφαση που είχε ληφθεί τον Ιανουάριο του 1942 από τη συγκροτηθείσα «Κεντρική Στρατιωτική Επιτροπή» του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), στις 16 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους ιδρύεται ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός), ως το στρατιωτικό σκέλος του ΕΑΜ, στην κατεχόμενη Ελλάδα.
Ένοπλος αγώνας
Το ΕΑΜ ιδρύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ. Μεταξύ άλλων, στο ιδρυτικό του κείμενο αναφέρεται ο σκοπός της ίδρυσής του που ήταν η απελευθέρωση του ελληνικού λαού από τον ξένο ζυγό, καθώς και η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος των Ελλήνων να αποφασίζουν μόνοι τους για τον τρόπο διακυβέρνησής τους. Έπειτα από περίπου ένα χρόνο ύπαρξης, το ΕΑΜ προχωρά και στον ένοπλο πλέον αγώνα με την ίδρυση του ΕΛΑΣ.
Η διοίκηση του ΕΛΑΣ ήταν τριμελής και αποτελούνταν από το αξίωμα του στρατιωτικού αρχηγού το οποίο κατείχε ο Στέφανος Σαράφης, του αρχηγού των ανταρτών ή αλλιώς «καπετάνιου» στο οποίο ξεχώρισε η προσωπικότητα του Άρη Βελουχιώτη και του πολιτικού καθοδηγητή στο οποίο και βρισκόταν ο Ανδρέας Τζίμας.
Η δύναμη του ΕΛΑΣ σε πλήθος ανταρτών αυξανόταν διαρκώς εξαιτίας των τυφλών αντιποίνων των κατοχικών δυνάμεων που ωθούσαν τους νέους-κυρίως- της υπαίθρου να συστρατευτούν με τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό. Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ο ΕΛΑΣ» ο στρατηγός Σαράφης, το καλοκαίρι του 1943 οι ένοπλες δυνάμεις που υπάγονταν στο Γενικό Στρατηγείο αριθμούσαν περίπου 10.000 άνδρες ενώ το Σεπτέμβριο του 1944 ο ΕΛΑΣ αποτελούταν από 48.940 αξιωματικούς και οπλίτες (μη συμπεριλαμβανομένου του ΕΛΑΣ Αθήνας, Σάμου και Μυτιλήνης).
Οι επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ αρχικά περιορίζονταν σε παρενοχλήσεις και δολιοφθορές των κατοχικών στρατευμάτων. Ωστόσο, έγιναν κυρίως στρατιωτικές ξεκινώντας από το μεγάλο αντιστασιακό γεγονός της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, το οποίο επετεύχθη με τη συνεργασία του ΕΛΑΣ με τον ΕΔΕΣ και Βρετανούς σαμποτέρ.
Άλλες επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ που έμειναν στην ιστορία είναι ενδεικτικά η ανατίναξη της σιδηροδρομικής σήραγγας στο Κούρνοβο Φθιώτιδας (2 Ιουνίου 1943), οι επιχειρήσεις του θεσσαλικού κάμπου, που αναφέρονται συνοπτικά ως «μάχη της σοδειάς» για την αποτροπή αρπαγής της αγροτικής παραγωγής από τους κατακτητές, οι επιχειρήσεις παραπλάνησης των Γερμανών σχετικά με την περιοχή της αναμενόμενης συμμαχικής απόβασης στην Ευρώπη (σχέδιο ANIMALS), η Απελευθέρωση του νομού Έβρου κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής κ.ά.
Διχασμός
Με τη λήξη της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, έγιναν έκδηλα τα προβλήματα που θα ακολουθούσαν στην ανασυγκρότηση και διακυβέρνηση της χώρας, με κύριο σημείο τριβής τον αφοπλισμό των αντάρτικων ομάδων. Εν μέσω διαφαινόμενου διχασμού, στις 3 Δεκεμβρίου 1944 το ΕΑΜ καλεί τον κόσμο σε συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος και, παρά την κυβερνητική απαγόρευση, ο λαός κατακλύζει ειρηνικά την πλατεία.
Ωστόσο, αστυνομικοί που βρίσκονταν στα γύρω κτίρια άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως το πλήθος χωρίς να έχει προηγηθεί η παραμικρή σύγκρουση με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 33 άνθρωποι και να τραυματιστούν πάνω από 140.
Την επόμενη μέρα, στις 4 Δεκεμβρίου, πραγματοποιείται η γενική απεργία που είχε εξαγγείλει το ΕΑΜ, η οποία πνίγηκε και πάλι στο αίμα, αυτή τη φορά από ταγματασφαλίτες και μέλη της οργάνωσης «Χ» που άνοιξαν πυρ κατά των απεργών, με τραγικό απολογισμό 100 νεκρούς και τραυματίες.
Συμφωνία της Βάρκιζας
Με τη λήξη των Δεκεμβριανών, αποκαταστάθηκε μια επιφανειακή ηρεμία το Φεβρουάριο του 1945. Η κυβέρνηση υπογράφει μαζί με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ τη «Συμφωνία της Βάρκιζας». Σε αυτήν προβλεπόταν ο πλήρης αφοπλισμός του ΕΛΑΣ με αντάλλαγμα ευρεία αμνηστία, διασφάλιση της ελευθερίας του λόγου, άρση του στρατιωτικού νόμου, αμνηστία για όλα τα «πολιτικά εγκλήματα» (όχι όμως και τα ποινικά) και προκήρυξη δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα (αβασίλευτη ή βασιλευόμενη δημοκρατία).
Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, παραστρατιωτικές οργανώσεις και ομάδες ξεκίνησαν εκστρατεία τρομοκράτησης και δολοφονιών κατά κομμουνιστών, επικαλούμενοι λόγους αντεκδίκησης. Για να σωθούν, πολλοί κομμουνιστές πέρασαν πλέον στην παρανομία.
Πέρασαν κυβερνήσεις που είτε δε θέλησαν ή δεν μπόρεσαν (ακόμα κι αν προσπάθησαν) να περιορίσουν τη δράση των παρακρατικών οργανώσεων έναντι των κομμουνιστών. Κάπως έτσι είχε φτάσει το τέλος του ΕΛΑΣ. Παρόλ’ αυτά, η Ελλάδα βάδιζε σταθερά σε μια νέα περίοδο πολέμου, αυτή τη φορά εμφυλίου (1946-1949), οι πληγές και τα κατάλοιπα του οποίου είναι εμφανή μέχρι και σήμερα.
Πηγές: http://www.pints.gr + https://www.kar.org.gr
