Τα τελευταία χρόνια στους εργασιακούς χώρους αναπτύχθηκε ένα νέο φαινόµενο, το οποίο, αν και η πραγµατική διάσταση του δεν είναι ακόµα γνωστή, αποτελεί σοβαρό πρόβληµα για την υγεία και ασφάλεια των εργαζόµενων. Το φαινόµενο αυτό γνωστό ως σύνδροµο mobbing, ορίζεται στην επιστηµονική ορολογία, σύµφωνα µε τον Ευρωβουλευτή Giovanni Pittella, ως «η άσκηση, στο πλαίσιο των σχέσεων µεταξύ συναδέλφων ή µεταξύ ανωτέρου και κατωτέρου στην ιεραρχία, µιας συστηµατικής και διαρκούς επίθεσης σε βάρος ενός προκαθορισµένου θύµατος προκειµένου να ωθηθεί στο να εγκαταλείψει τη θέση εργασίας του».
Το σύνδροµο mobbing δεν αποτελεί µια αυτούσια νοσολογική οντότητα αλλά το πλαίσιο για επανειληµµένες ψυχολογικές ή άλλου τύπου και βαθµού επιθέσεις που περιλαµβάνουν διαρκείς και αδικαιολόγητες επικρίσεις και συκοφαντίες, ανάθεση άχαρων και υποτιµητικών καθηκόντων, καθώς και για ενέργειες που θα µπορούσαν να θίξουν την επαγγελµατική και κοινωνική εικόνα του θύµατος στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων. (1) Πρέπει να τονιστεί ότι δε φαίνεται να υπάρχει ένας διεθνώς αναγνωρισµένος επιστηµονικός ορισµός για το mobbing, δηλαδή της εσκεµµένης ηθικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας, µε στόχο την αποποµπή του ατόµου ή µιας οµάδας ατόµων από το εργασιακό γίγνεσθαι. Ακόµη όµως κι αν δεν υφίσταται κάποιος γενικά αποδεκτός ορισµός, µπορεί να υποστηριχθεί ότι οι διαφορετικοί ορισµοί ή οι περιγραφές, συνολικά, φέρνουν στην επιφάνεια αυτό που αποτελεί την πραγµατικότητα για πολλούς ανθρώπους στους εργασιακούς χώρους. Συγκεκριµένα, «η απασχόληση βιώνεται ως απάνθρωπη, (οι εργαζόµενοι) αισθάνονται ότι είναι αποκλεισµένοι από το κοινωνικό περιβάλλον στους χώρους εργασίας και αντιµετωπίζουν απαιτήσεις ασυµβίβαστες µε την εργασία χωρίς να έχουν τις φυσιολογικές δυνατότητες για να τις αντιµετωπίσουν».(2)
Χαρακτηριστικός είναι ο ορισµός που χρησιµοποίησε για το σύνδροµο mobbing ο Βέλγος Υπουργός Εργασίας, σε οµιλία του σχετικά µε τη σχεδιαζόµενη νοµοθεσία κατά της ηθικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας: «κατ΄ επανάληψη υβριστική συµπεριφορά, εντός ή εκτός της επιχείρησης ή του οργανισµού που εκδηλώνεται ειδικότερα µε ενέργειες, λόγια, εκφοβισµούς, πράξεις, χειρονοµίες, τρόπους οργάνωσης της εργασίας και µονοµερή γραπτά κείµενα που έχουν χαρακτήρα ή σκοπό να προσβάλλουν την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια ή τη σωµατική ή ψυχική ακεραιότητα του εργαζοµένου κατά την εκτέλεση της εργασίας του, να θέσουν σε κίνδυνο τη θέση απασχόλησής του ή να δηµιουργήσουν εχθρικό, εκφοβιστικό, υποτιµητικό, ταπεινωτικό ή προσβλητικό εργασιακό περιβάλλον». (3)
Το mobbing αποτελεί λοιπόν, µια αποτελεσµατική τακτική «ψυχολογικής τροµοκρατίας στους εργασιακούς χώρους και χρησιµοποιείται κατάλληλα από τις επιχειρήσεις ή τους οργανισµούς, για να απαλλαγούν από το ενοχλητικό ή και το πλεονάζον προσωπικό. Επίσης εκφράζει τη δολιότητα που αναπτύσσεται µεταξύ συναδέλφων και αποσκοπεί στην εξάλειψη των ανταγωνιστών, µέσα από µια συνεχή αντισυναδελφική συµπεριφορά». (4) Ο όρος mobbing προέρχεται από την αγγλική λέξη mob που σηµαίνει επιτίθεµαι, περικυκλώνω, ενοχλώ και εκφράζει σήµερα τη συστηµατική ψυχολογική επίθεση και στρατηγική περιθωριοποίησης που δέχονται στο εργασιακό περιβάλλον, από τους ιεραρχικά ανωτέρους ή και τους συναδέλφους οι ανεπιθύµητοι, για διάφορους λόγους, εργαζόµενοι.
Ο όρος χρησιµοποιήθηκε το 1800 από τους βρετανούς βιολόγους, στη περιγραφή της επιθετικής συµπεριφοράς κατά την πτήση, ορισµένων ειδών αποδηµητικών πουλιών. Το 1900, ο ηθολόγος Konrad Lorenz το χρησιµοποιεί για να ερµηνεύσει την εχθρική συµπεριφορά της πλειοψηφίας της αγέλης, έναντι των αδύνατων ζώων της ίδιας ράτσας. Ο γερµανός ψυχολόγος Heinz Leyman, ένας ίσως από τους εγκυρότερους σύγχρονους µελετητές της ψυχολογίας της εργασίας, είναι ο πρώτος, που στη δεκαετία του ’80, αποδίδει τον όρο στην ανθρώπινη κοινωνία, περιγράφοντας το σύνολο των αρνητικών επιδράσεων στην υγεία, από την ηθική παρενόχληση στους εργασιακούς χώρους, ως «σύνδροµο mobbing». (5)
Οι διαστάσεις του φαινοµένου δεν είναι δυνατόν να υποτιµηθούν. Οι πρώτες επιστηµονικά τεκµηριωµένες µελέτες δείχνουν ότι το mobbing προκαλεί καταστροφικά αποτελέσµατα στη σωµατική και ψυχική υγεία των εργαζόµενων και κατ’ επέκταση, των οικογενειών τους. Η προσβλητική µεταχείριση οδηγεί πολλούς εργαζόµενους σε µακροχρόνια απουσία από την εργασία, λόγω ανικανότητας προς εργασία, ή τους αναγκάζει να παραιτηθούν. Η διαλεκτική σχέση της εργασιακής παρενόχλησης χαρακτηρίζεται από το δράστη και το θύµα. Σύµφωνα µε τη γαλλίδα ψυχίατρο Marie France Hirigoyen, o «δράστης» είναι µια διαταραγµένη προσωπικότητα που αυτοϊκανοποιείται «πληγώνοντας» τους συνανθρώπους του και αναπτύσσει την αυτοεκτίµησή του, µεταφέροντας στους άλλους τον «πόνο» που αδυνατεί να αισθανθεί, αλλά και τις εσωτερικές του αντιθέσεις που αρνείται να επεξεργαστεί.
Το σύνδροµο mobbing εκδηλώνεται κυρίως µε σοβαρές επιπτώσεις που µπορεί να λάβουν τη µορφή αυξηµένων δυσκολιών συνεργασίας, µειωµένης αντοχής στο άγχος, σωµατικής δυσφορίας, καταχρήσεων και ψυχολογικών αντιδράσεων. Επίσης µπορεί να επιφέρει στον εργαζόµενο δυσκολίες στον ύπνο, κατάθλιψη, ανάπτυξη διαφόρων µορφών µανίας, κάποιες φορές έντονη επιθετικότητα, σωµατική κόπωση ή/και τάσεις αυτοκτονίας. Αν δε σταµατήσει άµεσα η παρενόχληση, δεν ερευνηθούν οι αιτίες που την προκάλεσαν στον εργασιακό χώρο και δε ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα, υπάρχει ο κίνδυνος τα προβλήµατα να γίνουν τόσο σοβαρά ώστε να χρειαστεί µακροχρόνια ιατρική και ψυχοθεραπευτική φροντίδα από ειδικούς.
Οι αρνητικές συνέπειες για τις επιχειρήσεις, σε ότι αφορά την αποδοτικότητα και τις οικονοµικές επιδόσεις είναι σηµαντικές, καθώς παρατηρήθηκε ότι το επίπεδο απόδοσης ενός εργαζόµενου που υφίσταται mobbing, µπορεί να σηµειώσει πτώση κατά 80% όσον αφορά τις ικανότητές του, τις αντιστάσεις του στο εργασιακό άγχος και την προσοχή του, µε αποτέλεσµα την εκδήλωση ψυχικής ή σωµατικής ασθένειας που θα τον οδηγήσει σε απουσιασµό. Η τρίτη ευρωπαϊκή έρευνα σχετικά µε τις συνθήκες εργασίας, η οποία διενεργήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυµα για τη Βελτίωση των Συνθηκών ∆ιαβίωσης και Εργασίας (Ίδρυµα του ∆ουβλίνου), αναφέρει χαρακτηριστικά, ότι το 8% των εργαζόµενων της Ε.Ε. έχει δηλώσει ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 µηνών έχει υποστεί ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας.
Σύµφωνα πάντα µε το Ίδρυµα του ∆ουβλίνου, τα άτοµα που πέφτουν θύµατα παρενόχλησης είναι πολύ περισσότερο εκτεθειµένα στο εργασιακό άγχος από ότι οι εργαζόµενοι γενικότερα. Ένα ποσοστό της τάξης του 47% των θυµάτων της παρενόχλησης, αναφέρουν αγχωτικά εργασιακά καθήκοντα.(6) Επίσης, ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία παρατηρεί ότι, παρά το γεγονός της ύπαρξης πολλών ακόµη ελλείψεων στην αντιµετώπιση των χηµικών και φυσικών βλαπτικών παραγόντων του εργασιακού περιβάλλοντος, το σύνδροµο mobbing, η σωµατική βία και οι εργονοµικοί κίνδυνοι συνιστούν πλέον τους νέους βλαπτικούς παράγοντες µε σοβαρές ψυχολογικές προεκτάσεις στην υγεία των εργαζόµενων.
Σύµφωνα, πάντα, µε τον προαναφερόµενο οργανισµό, το mobbing οδηγεί σε ασθένειες που σχετίζονται µε το εργασιακό άγχος και συνιστούν σοβαρό κίνδυνο για την υγεία, καθώς υφίσταται σαφής σχέση µεταξύ αφ’ ενός της ηθικής παρενόχλησης και αφ’ ετέρου του άγχους και της εργασίας µε υψηλό βαθµό έντασης, αυξηµένο ανταγωνισµό και µειωµένη αίσθηση εργασιακής ασφάλειας. (7) Οι αρνητικές για την υγεία των εργαζόµενων επιπτώσεις του mobbing καθώς και οι διαστάσεις του προβλήµατος, έχουν προκαλέσει αυξηµένο ενδιαφέρον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μεµονωµένες εθνικές νοµοθεσίες (Ιταλία, Σουηδία, Γερµανία), αναγνωρίζουν πλέον το σύνδροµο mobbing ως επαγγελµατική ασθένεια και ως βασική αιτία για την εκδήλωση σοβαρών εργατικών ατυχηµάτων.
Στα µέσα του 2001 η Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έδωσε στη δηµοσιότητα την τελική «Έκθεση σχετικά µε την παρενόχληση στους χώρους εργασίας, σύνδροµο mobbing». Η έκθεση «εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι ο αυξανόµενος αριθµός συµβάσεων εργασίας ορισµένου χρόνου, τα ελαστικά ωράρια και ο επισφαλής χαρακτήρας της απασχόλησης, ιδιαίτερα στην περίπτωση των γυναικών, δηµιουργούν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την εκδήλωση του mobbing». Η έκθεση υπογραµµίζει επίσης «πόσο σηµαντικό είναι να διευρυνθεί και να καταστεί σαφής η ευθύνη των εργοδοτών όσον αφορά την καταβολή συστηµατικών προσπαθειών για την υγεία και την ασφάλεια στο χώρο εργασίας µε σκοπό την επίτευξη ενός ικανοποιητικού εργασιακού περιβάλλοντος». (8)
Το mobbing, ως επαναλαµβανόµενη, διαρκής και µεθοδική ψυχολογική καταδίωξη που στοχεύει σε απόπειρες εξοστρακισµού εργαζόµενων από το εργασιακό περιβάλλον, αποτελεί µια πραγµατικότητα και για τη χώρα µας. Οι πρώτες καταγραφές αναδεικνύοντας την ύπαρξη του φαινοµένου, θέτουν και τους πρώτους προβληµατισµούς τόσο για την ιατρική και νοµική υποστήριξη των θυµάτων, όσο και για τη διερεύνηση και καταπολέµηση των γενεσιουργών αιτιών της παρενόχλησης στους χώρους εργασίας. Η ενίσχυση της στρατηγικής υπέρ της υγείας και ασφάλειας στην εργασία, µε τη δηµιουργία δηµόσιων υποδοµών εκτίµησης και πρόληψης των επαγγελµατικών κινδύνων, µπορεί να εγγυηθεί µια µακροπρόθεσµη και συστηµατική προληπτική δράση στον τοµέα του εργασιακού περιβάλλοντος.
Αυτή η προληπτική δράση θα αποβλέπει µεταξύ άλλων και στην καταπολέµηση της παρενόχλησης στους χώρους εργασίας, λαµβάνοντας υπ’ όψη τόσο την ηθική όσο και τη νοµική διάσταση του θέµατος.
Bιβλιογραφικές Αναφορές:
(1) Giovanni Pittella: Γραπτή ερώτηση προς την επιτροπή, Επίσηµη Εφηµερίδα C 330 E 21/11/2000
(2-8) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Έκθεση σχετικά µε την παρενόχληση στους χώρους εργασίας (2001/2339 ΙΝΙ)
(4) www.mobbingonline.it/st1.asp
(5) Introduzione al Mobbing Culturale, Herald Ege, Pitagora Editrice, Bologna 1997
Πηγή: http://www.elinyae.gr
