Συνέντευξη στην Αμάντα Πατσοπούλου & στον Νίκο Βραχασωτάκη
Στα πλαίσια της στήλης #Working_Heroes του #IforInterview συναντήσαμε τον Πάνο Ζάχαρη και πιάσαμε κουβέντα για τη γελοιογραφία, την έμπνευση, την εργασιακή καθημερινότητα και τις κοινωνικές ανησυχίες του. Εδώ και αρκετά χρόνια, μέσα από το χιούμορ, τον σαρκασμό, την ειρωνεία, τις εύστοχες αλλά και αιχμηρές επισημάνσεις στην λεπτομέρεια των πραγμάτων, ο Πάνος μας προσφέρει μέσω των δημιουργιών του έναν ιδιαίτερο τρόπο για να αντιληφθούμε το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι και όλα αυτά, κάθε φορά, μέσα στα πλαίσια μίας μόνο εικόνας. Άλλωστε, η γελοιογραφία δεν είναι παρά ένα συμπυκνωμένο μήνυμα ή ακόμα καλύτερα, ένα είδος “προκήρυξης” όπως μας είπε και ο ίδιος ο δημιουργός.
Ως μυστικό της επιτυχίας θεωρώ το εξής: το σημαντικό ζήτημα της εντιμότητας. Επιλέγεις θέση. Οι δικές μου γελοιογραφίες είναι γελοιογραφίες ενός ανθρώπου που τα προβλήματα που περιγράφει τα ζει κυριολεκτικά. Δεν είμαι σε έναν πύργο με 5,000 ευρώ το μήνα και σκιτσάρω για τους φτωχούς. Είμαι φτωχός, ξεκάθαρα. Αυτό το οποίο βιώνω και ξέρω ότι το βιώνουν και οι περισσότεροι, αυτό προσπαθώ να αναλύσω, να το ξορκίσω, να πετύχω ό,τι μπορεί να πετύχει η γελοιογραφία.
Πώς ξεκίνησες; Έκανες το χόμπι σου επάγγελμα ή συνειδητά από την αρχή ήθελες να γίνεις σκιτσογράφος;
Γενικά αυτή η ατάκα ”έκανες το χόμπι σου επάγγελμα” δε μου αρέσει και πολύ, με την έννοια ότι κάνω μία δουλειά η οποία είναι λίγο παρεξηγημένη. Ενώ είναι δουλειά “κανονικότατη” -και για αυτό άλλωστε πρέπει και να πληρώνεται με το επιχείρημα της δημιουργικότητας- πολλές φορές, ζητείται ή και παρέχεται δωρεάν. Γενικά, σε όλες τις δουλειές που θεωρούνται δημιουργικές, καλλιτεχνικές υπάρχει μια αντίληψη που λέει πως μπορείς να εργάζεσαι δωρεάν διότι εκφράζεσαι και σου αρέσει. Το βασικό όμως, όπως και σε κάθε δουλειά είναι να βιοπορίζεσαι και αυτό προσπαθώ να μην το ξεχνάω. Σαν πιτσιρικάς ζωγράφιζα πάρα πολύ αλλά μεγάλωσα και σε ένα σπίτι το οποίο ήταν αρκετά πολιτικοποιημένο. Πέρασα στο πανεπιστήμιο (Ιστορικό Tμήμα Φιλοσοφικής) και εκεί κάποια στιγμή μπήκα στη διαδικασία να σκεφτώ τι πραγματικά θέλω να κάνω. Έτσι στη συνέχεια πήγα σε μια ιδιωτική σχολή -υπήρχε η οικονομική δυνατότητα από τους γονείς μου- και έμαθα σκίτσο”. Αποφάσισα στην ουσία να κάνω αυτό που μου αρέσει περισσότερο από όλα “επάγγελμα”, δηλαδή τη γελοιογραφία. Ήμουν τυχερός γιατί βρήκα γρήγορα δουλειά! Είμαι από τους ανθρώπους που έχουν ψάξει ελάχιστα για δουλειά. Παρ’ότι πήγα να ψάξω με πολύ άγουρες δουλειές στον φάκελο μου, προσλήφθηκα με το που τελείωσα τον στρατό, το 2008, στο Ποντίκι που είμαι μέχρι και σήμερα. Έχω κάνει διάφορες συνεργασίες από τότε και ακόμη επιδιώκω συνεργασίες περιστασιακά . Είναι μια σκληρή δουλειά που έχει όμως πολλά θετικά. Το θετικότερο για μένα είναι ότι μπορείς να εκφράζεσαι, δεν περιμένεις να τελειώσει το 8ωρο για να σιχτιρίσεις, το κάνεις στα πλαίσια της δουλειάς σου. Με τη σειρά του όμως και αυτό έχει πολλές δυσκολίες.
Πώς έρχεται η έμπνευση καθημερινά, πώς προκύπτει τόσο συχνά μία έξυπνη ατάκα;
Η πρώτη ύλη είναι βεβαίως η επικαιρότητα την οποία φιλτράρεις και διαστρέφεις για να προκύψει η ιδέα. Με την εμπειρία έρχονται οι αυτοματισμοί. Υπάρχουν σίγουρα φορές που σου έρχεται μία ιδέα “παφ” από το πουθενά, την ώρα που οδηγείς ή μιλάς με κάποιον. Άλλωστε παίρνεις πάρα πολλά και από τους γύρω σου, μαζεύεις πραγματάκια. Κάτι που ακούς, που βλέπεις, που διαβάζεις. Στη δουλειά αυτή κυρίως πρέπει να σκεφτείς, να φτιάξεις κάτι, ακόμα ας πούμε κι αν έχει πεθάνει ένας δικός σου άνθρωπος. Σε αυτήν την περίπτωση θα βάλεις μπροστά διάφορους μηχανισμούς που έχεις μάθει με τον καιρό να χρησιμοποιείς, θα επιλέξεις ένα θέμα και φέρνοντας το από δω, από κει, κάτι θα βγει.
Μία θεωρία λέει πως αν κάτι που αγαπάς πολύ το κάνεις επάγγελμα, θα πάψεις να το αγαπάς. Ισχύει;
Στον αντίλογο όμως, αν δε ζεις από αυτό και δεν έχεις τη δυνατότητα να ασχολείσαι αποκλειστικά με αυτό, δε θα φτάσεις ποτέ να εξαντλήσεις τα περιθώριά σου. Προσωπικά, αν χάσω τη δουλειά μου, μπορεί ας πούμε να πάω να δουλέψω σε ένα μαγαζί και να εξακολουθώ βέβαια να κάνω μία τουλάχιστον γελοιογραφία την εβδομάδα. Δε θα είναι όμως το ίδιο. Όταν ασχολείσαι με άλλα πράγματα, δε μπορείς να αφοσιωθείς και να εξελίξεις όσο μπορείς τις δυνατότητές σου.
Πέρα από την παρούσα, τι άλλες δουλειές έχεις κάνει ως τώρα στη ζωή σου;
Έχω δουλέψει σερβιτόρος σαν πιτσιρικάς, κυρίως τα καλοκαίρια. Επίσης δούλεψα σαν οδηγός -τονίζω το “δούλεψα” σε αντιδιαστολη με τον εθελοντισμό- στους Ολυμπιακούς του 2004. Συμμετείχα κι εγώ στο μεγάλο φαγοπότι ! Ήμουν πολύ τυχερός, καθώς υπήρχαν εργαζόμενοι πολλών ταχυτήτων εκεί πέρα. Υπήρχαν παιδιά του ΟΑΕΔ όπου εργάζονταν κάτω από άθλιες συνθήκες, σε κυλικεία, σε αποθήκες κλπ. Εγώ ήμουν από τους προνομιούχους καθώς σαν οδηγός, μου είχαν χρεώσει έναν vip, και δούλευα οχτάωρη βάρδια με καλή σχετικά αμοιβή. Ουσιαστικά, τον πηγαινόεφερνα, μου είχαν δώσει και ένα πάσο ώστε να βλέπω όλα τα αγωνίσματα. Αυτό κράτησε βέβαια μόνο 2-3 μήνες. Άλλη δουλειά δεν έχω κάνει , εκτός βέβαια από freelancer εικονογράφος. Ουσιαστικά, τελειώνοντας τις σπουδές μου, πήγα στρατό και μετά από αυτό βρήκα δουλειά και αυτό δεν έχει διακοπεί από τότε παραδόξως.
Μπορεί ένας γελοιογράφος ή σκιτσογράφος που εργάζεται σταθερά σε κάποιον εργοδότη να ζήσει αποκλειστικά από αυτό;
Στην ουσία υπάρχουν δυο διαφορετικά πράγματα. Επί της ουσίας, από άποψη μισθολογική, εργασιακή, συνδικαλιστική κλπ είμαι δημοσιογράφος. Ό,τι “τραβάνε” οι δημοσιογράφοι το ίδιο αντιμετωπίζουν και οι άνθρωποι που δουλεύουν σε εφημερίδα. Αν πάλι μιλήσουμε για εικονογράφους που συνεργάζονται με εκδοτικούς οίκους ή κάνουν freelance διαφημιστικά, βιβλία κ.ά. είναι κάπως διαφορετικά τα πράγματα αφού αυτοί ανήκουν περισσότερο στην κατηγορία των ελευθέρων επαγγελματιών. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει φοβερή δυσκολία αλλά και κοινά σημεία. Βέβαια για τους freelancers υπάρχει πολύ έντονα το ζήτημα της μαύρης εργασίας, των τιμών που πέφτουν. Για εμάς αντίστοιχα υπάρχει το θέμα της ανεργίας, των πληρωμών, των καθυστερήσεων. Θεωρητικά λοιπόν “ζεις” από το επάγγελμα. Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά από έναν οποιοδήποτε μισθωτό, τα ίδια πράγματα αντιμετωπίζει και ένας εργαζόμενος στον χώρο των ΜΜΕ . Μια βασική διαφορά είναι ο περιορισμένος αριθμός θέσεων εργασίας τον οποίο η κρίση έχει μειώσει κι άλλο.
Τι κάνει έναν γελοιογράφο να ξεχωρίσει, να καθιερωθεί; Πώς έρχεται η επιτυχία;
Καταρχήν αν σου έλεγα πως αυτό μου είναι αδιάφορο, θα ήμουν γιγαντιαίος ψεύτης. Ο προορισμός της γελοιογραφίας δεν είναι να μείνει σε ένα συρτάρι, είναι να δημοσιευθεί, στην ουσία μοιράζεσαι την σκέψη σου. Αν μοιραστείς τη σκέψη σου και διαπιστώσεις ότι η σκέψη σου αρέσει, υιοθετείται, αγαπιέται, αγκαλιάζεται, τότε αυτό είναι μία τεράστια ανταμοιβή. Ως μυστικό της επιτυχίας θεωρώ το εξής: το σημαντικό ζήτημα της εντιμότητας. Επιλέγεις θέση. Οι δικές μου γελοιογραφίες είναι γελοιογραφίες ενός ανθρώπου που τα προβλήματα που περιγράφει τα ζει κυριολεκτικά. Δεν είμαι σε έναν πύργο με 5,000 ευρώ το μήνα και σκιτσάρω για τους φτωχούς. Είμαι φτωχός, ξεκάθαρα. Αυτό το οποίο βιώνω και ξέρω ότι το βιώνουν και οι περισσότεροι, αυτό προσπαθώ να αναλύσω, να το ξορκίσω, να πετύχω ό,τι μπορεί να πετύχει η γελοιογραφία. Το βασικό είναι να κάνω κάτι το οποίο αγγίζει έναν κόσμο που βιώνει τα ίδια πράγματα με εμένα. Από εκεί και πέρα, είναι και ο τρόπος που θα επικοινωνήσεις τη σκέψη σου, είναι το ”εύρημα” που λένε. Μια πετυχημένη γελοιογραφία είναι αυτή που θα κάνει τον άλλον να εκπλαγεί ή να πει ”εγώ αυτό γιατί δεν το σκέφτηκα”; Πρέπει δηλαδή να μπει ο αναγνώστης στη διαδικασία -και εγώ προφανώς μαζί αφού είμαι και αναγνώστης- και να πει ”αυτό το ωραίο που είπε ή σκίτσαρε ο τάδε, εγώ πώς και δεν το σκέφτηκα”;
Όσον αφορά την επιτυχία, καθοριστικό ρόλο παίζουν σήμερα και τα social media. Στην ουσία, καλώς ή κακώς πουλάς και τον εαυτό σου πέρα από το σκίτσο σου. Κι όσο κι αν ακούγεται άσχημο, στην πραγματικότητα είναι το εξής: Εγώ είμαι αυτός, σκέφτομαι με αυτόν τον τρόπο, πώς σας φαίνονται αυτά που λέω, να σας πω και εγώ πώς μου φαίνονται αυτά που λέτε εσείς, είσαι δηλαδή σε έναν συνεχή διάλογο με τον κόσμο. Είναι μια δουλειά ιδιαίτερα εξωστρεφής.
Εφόσον εκφράζεσαι ελεύθερα και εκθέτεις τις απόψεις σου, κατά συνέπεια, παίρνεις με τον καιρό μία “θέση”. Πώς μπορεί να επηρεάσει αυτό την επαγγελματική σου πορεία;
Ο κόσμος μαθαίνει το όνομα σου, αφήνεις ένα αποτύπωμα και αυτό πολύ εύκολα μπορεί να σταθεί εμπόδιο σε μία επόμενη σχέση εργασίας ακόμα και στη σημερινή. Η μόνη καλή κουβέντα που θα με ακούσει να λέω κάποιος για την εργοδοσία μου είναι -το έχω πει και δημόσια στην παρουσίαση του βιβλίου μου- ότι πρέπει να ευχαριστήσω τον εργοδότη μου γιατί δεν μου έχει βάλει ποτέ ”χέρι” σε ότι κάνω. Αυτό το αναγνωρίζω. Έχω μόνο αυτολογοκρισία αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Δε δουλεύω σε δικό μου μέσο, δεν κάνω κάτι δικό μου και έτσι τα όρια μου δοκιμάζονται καθημερινά. Όταν κάνεις γελοιογραφία υπάρχουν τρία πράγματα που πρέπει να πάρεις υπόψιν σου:
Πρώτον: Να είναι όσο το δυνατόν δική σου η σκέψη, να μην τη μπασταρδέψεις δηλαδή με κάτι άλλο. Δεύτερον, “να αρέσει”, δηλαδή πρέπει να βρεις τρόπο να επικοινωνήσεις τη σκέψη σου. Και τρίτον, πρέπει αυτό που φτιάχνεις να στέκεται μέσα στα πλαίσια ενός ΜΜΕ. Και εκεί έγκειται και η λεγόμενη αυτολογοκρισία. Προσωπικά, αυτή τη στιγμή θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να δουλέψω σε κάποιο κυβερνητικό μέσο. Τώρα θα ήταν πολύ πιο πιθανό να με πλήρωνε μια δεξιά εφημερίδα. Και μετά από 6 μήνες ή ένα χρόνο φυσικά δε θα ήταν το ίδιο και αυτό το πράγμα πάντα θα υπάρχει στο χώρο μας. Η φιλοδοξία μου είναι να μην κάνω τέτοιες προσαρμογές -μέχρι στιγμής δεν έχω κάνει. Ποτέ βέβαια δε λες ποτέ. Αυτή όμως είναι η μεγαλύτερη μου φιλοδοξία, να μη βάλω νερό στο κρασί μου. Φυσικά δεν εννοώ τις καθημερινές “σταγονίτσες” που βάζεις για να μην προσβάλλεις κάποιον αλλά να μην αλλοιώσω το αποτύπωμά μου, θέλω να παραμείνει ως έχει και βλέπουμε, δε θα χαθούμε. Πολλές φορές σκέφτομαι ”αν έμενα άνεργος αύριο που θα ζήταγα δουλειά”; Και σε αυτό δεν έχω απάντηση, στο ποιος θα ήταν δηλαδή διατεθειμένος αυτή τη στιγμή να με πάρει και να μου δώσει κάποια χρήματα για να εργασθώ γι αυτόν. Αυτό μένει να αποδειχθεί.
Πώς τα πας από ελεύθερο χρόνο; Με τι ασχολείσαι στον προσωπικό σου χρόνο;
Υπάρχει ελεύθερος χρόνος απλά όχι πολύς αφού δουλεύω και από το σπίτι. Μ’αρέσει πολύ να παίζω παιχνίδια στον υπολογιστή και να διαβάζω πολύ. Γενικά ξοδεύω το χρόνο μου σε κλασικά πράγματα, με τη σύντροφο μου, με φίλους ή βλέποντας σειρές. Επίσης μου αρέσει πολύ το μπάσκετ και παρακολουθώ πάρα πολύ ΝΒΑ και Ευρωλίγκα και παίζω και λιγάκι παρά τη μάλλον “αντιμπασκετική” σωματική μου διάπλαση . Θα μπορούσα να ασχοληθώ και επαγγελματικά με αυτό ως δημοσιογράφος. Προσπαθώ επίσης να κάνω και όσο πιο συχνά γίνεται ταξίδια, ιδιαίτερα στο εξωτερικό. Με μεγάλο οικονομικό στρίμωγμα και δεδομένου ότι εργάζομαι πολύ, ευτυχώς τα καταφέρνω ακόμα να ταξιδεύω πού και πού.
Πώς είναι το ωράριο σου; Περιέγραψε μας λίγο την καθημερινότητά σου.
Ένα από τα καλά της δουλειάς είναι ότι το κλασικό ωράριο 9-5 δεν υπάρχει. Είσαι αρκετά ευέλικτος γιατί το ζήτημα είναι να “γίνει η δουλειά”. Ξυπνάω προκλητικά αργά, 10:30 για μένα είναι το νωρίς. Ξυπνάω -καφές, τσιγάρο, ίντερνετ, εφημερίδες- και πάω στη δουλειά γύρω στη 13:00 με 13:30. Όταν θα τελειώσω, σπάνια έχει ακόμα ήλιο έξω. Υπάρχει αρκετή ευελιξία, κάποιες μέρες μπορεί να δουλέψω και από το σπίτι ή να έχω ετοιμάσει κάτι από βραδύς και να μη δουλέψω καθόλου. Αυτό ισχύει γενικά με εξαίρεση μόνο τα παιδιά που δουλεύουν σε sites και βιώνουν μία φρικτή κατάσταση. Πιο γαλέρα πεθαίνεις! Οι εργαζόμενοι σε site νομίζω μπορούν να συγκριθούν μόνο με υπαλλήλους σε τηλεφωνικά κέντρα. Όσοι δουλεύουμε σε παραδοσιακά μέσα έχουμε το θετικό της ευελιξίας. Βέβαια, σε περιόδους εκλογών απλά δεν σχολάω. Μπορεί να κάθομαι και να βλέπω εκπομπές μέχρι το πρωί και να σημειώνω, να κάνω σχόλια ή να στέλνω υλικό για τα social media της εφημερίδας.
Σε κουράζει που πρέπει να είσαι συνεχώς μέσα στην επικαιρότητα;
Όχι, μου αρέσει, είναι πλέον “δέρμα” μου. Δε με έχει κουράσει. Το διάλειμμα μου από όλα αυτά είναι το καλοκαίρι, με ελεύθερο κάμπινγκ . Και πάλι όχι σε όλη την άδεια, δεν θα ανοίξω ίντερνετ μέχρι το πολύ 5 ημέρες . Μετά επανέρχομαι. Ούτως ή άλλως, η τριβή που έχεις με όλα αυτά που συμβαίνουν είναι η ίδια σου η καθημερινότητα και δύσκολα θα τα διαχωρίσεις.
Posted: 18th February 2017 by socomic
Ό,τι έχει δημιουργηθεί σε αυτόν τον κόσμο έχει δημιουργηθεί από εκμεταλλευόμενους και έχει καρπωθεί από εκμεταλλευτές. Οι δούλοι και οι δουλοκτήτες, οι δουλοπάροικοι και οι φεουδάρχες, οι εργάτες και οι καπιταλιστές. Μπορεί να αλλάζουν τα ονόματα μέσα στο χρόνο αλλά πάντα υπάρχει η ταξική πάλη.
Η σειρά Working Dead μετράει 32 επεισόδια και μιλάει για μία σχέση που αντέχει στο χρόνο, “Εργάτης – Αφεντικό”. Πώς προέκυψε η ιδέα και το ενδιαφέρον σου να ασχοληθείς με αυτό το θέμα;
Ω, το αγαπημένο μου θέμα! Με το Working Dead νιώθω πως έχω προδώσει λίγο τη γελοιογραφία. Ενώ δουλεύω σχεδόν 10 χρόνια ως γελοιογράφος , με το Working Dead νιώθω πως πρώτη φορά κάνω στη ζωή μου ακριβώς αυτό που είχα στο κεφάλι μου να κάνω πάντα. Το λατρεύω αυτό το concept. Πάντα είχα στο μυαλό μου να κάνω κάτι το οποίο να επικεντρώνεται σε αυτήν τη διαχρονική σχέση εκμεταλλευτή- εκμεταλλευόμενου. Κι αν to δούμε και μαρξιστικά, στην διαχρονική αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας. Το Working Dead το κάνω για να δείξω πως ανέκαθεν υπήρχαν δύο τάξεις οι οποίες ήταν σε πόλεμο, ακόμα και αν η καταπιεζόμενη τάξη δε το καταλάβαινε πολλές φορές. Ό,τι έχει δημιουργηθεί σε αυτόν τον κόσμο έχει δημιουργηθεί από εκμεταλλευόμενους και έχει καρπωθεί από εκμεταλλευτές. Οι δούλοι και οι δουλοκτήτες, οι δουλοπάροικοι και οι φεουδάρχες, οι εργάτες και οι καπιταλιστές. Μπορεί να αλλάζουν τα ονόματα μέσα στο χρόνο αλλά πάντα υπάρχει η ταξική πάλη. Επίσης, μέσα από τη σειρά, προσπαθώ να φωτίσω το σήμερα χρησιμοποιώντας το χθες. Σήμερα μπορεί να έχουμε καπιταλισμό και όχι φεουδαρχία αλλά υπάρχουν πολλές κοινές πλευρές, κοινά σημεία. Χρησιμοποιώ την Ιστορία λοιπόν – και για πρώτη φορά ουσιαστικά αξιοποιώ τις σπουδές μου-για να φωτίσω το σήμερα. Η ιδέα σχηματοποιήθηκε στο μυαλό μου κάποια στιγμή που μου ζητήθηκε ένα guest comic από την Εφημερίδα των Συντακτών. Υπήρχε μια στήλη που λεγόταν ”Η Μέρα της Κρίσης” και εκεί έκανα ένα κομιξάκι με τον Αδάμ, την Εύα και τον Θεό. Ο θεός έλεγε ‘‘Αδάμ θα βγάζεις το ψωμί σου με τον ιδρώτα του προσώπου σου”. Έτσι μπήκε η ιδέα στο μυαλό μου και πρότεινα το Working Dead στο Socomic. Στράφηκα στο socomic, καθώς είναι το μοναδικό μέσο αυτή τη στιγμή που πληρώνει δημιουργούς για να δημοσιεύουν καθημερινά πρωτογενή δουλειά, καλύπτοντας το κενό που έχει δημιουργηθεί μετά το κλείσιμο περιοδικών όπως η “Βαβέλ”, το “Παραπέντε”, το “9”. Αυτό γίνεται με τη χορηγία της ΙΟΝ Σοκοφρέτα και μάλιστα δίχως την απαίτηση τοποθέτησης προϊόντων στη δουλειά σου κ.ο.κ Το concept στο Working Dead είναι “μικρές αυτοτελείς ιστοριούλες”, ταξιδάκια μπρος – πίσω στο χρόνο και σε τόπους, από την Αρχαία Αίγυπτο, στην Ελλάδα του σήμερα, μετά σε μία ρωμαίικη γαλέρα ή στις ΗΠΑ του 1929…. Πάει καλά η σειρούλα αυτή, αρέσει σε πολύ κόσμο και κυρίως αρέσει σε εμένα. Το να μπορώ να μιλάω μέσα από τη δουλειά μου είναι για εμένα το πιο σημαντικό. Για να το πω απλά, η ανθρωπότητα έχει προχωρήσει επειδή υπάρχει ο έρωτας και η ταξική πάλη. Και βαριόμουν να κάνω comic για τον έρωτα!
2017 by socomic
Πότε η δουλειά γίνεται δουλεία; Κατά τη γνώμη σου, “ζούμε για να δουλεύουμε”;
Η μισθωτή σκλαβιά συνυπάρχει με τον καπιταλισμό. Έχω την τύχη να κάνω μια δουλειά η οποία μου αρέσει και αυτό είναι βέβαια και μία τεράστια παγίδα αφού μπορεί να σε οδηγήσει στο να ξεχάσεις τα βασικά. Εξαρχής η σχέση “εργάτης – εργοδότης” έχει μέσα της την εκμετάλλευση του εργοδότη. Ακόμα και 5.000 ευρώ μισθό να παίρνεις, το “αφεντικό σου” τότε θα βγάζει πολλά περισσότερα. Δεν ξέρω αν αλλάζει κάτι όταν είσαι αφεντικό και δε με νοιάζει κιόλας, ας τα λύσουν μόνοι τους τα αφεντικά αυτά τα προβλήματά τους, με τον ψυχολόγο τους ίσως. Σημασία έχει ότι το στοιχείο της εκμετάλλευσης και της ανισότητας υπάρχει εξαρχής και απλά χειροτερεύει. Ακόμα κι αν κάποιος σου πει ότι ”Έχω μια γαμάτη δουλειά’‘, στην πραγματικότητα ξέρεις ότι αυτό δεν ισχύει αλλά λέγεται σε σύγκριση με τα “πιθανά χειρότερα”. Σαφέστατα δε ζεις για να δουλεύεις. Θεωρητικά δουλεύεις για να επιβιώνεις, απλά τα όρια σε αυτή την κατάσταση είναι λίγο δυσδιάκριτα. Ας το δούμε και με ένα παράδειγμα: αν βάλεις μπροστά σε ένα λιοντάρι 5 αντιλόπες, μάλλον θα φάει μόνο μισή. Έτσι και ένας εργαζόμενος μπορεί απλά να έχει έναν επαρκή μισθό, που να του φτάνει δηλαδή να καλύπτει τις ανάγκες του και να είναι “εντάξει”. Τα όρια τα θέτεις εσύ ο ίδιος. Υπάρχει και το θέμα της αξιοπρέπειας βέβαια, το πότε δηλαδή και αν θα τη θυσιάσεις αφού πλέον η επιβίωση έχει γίνει μια δύσκολη υπόθεση. Αν αναλογιστείς την βαριά λέξη “απεργοσπάστης” σκέφτεσαι ότι δίκαια χαρακτηρίζεται ως βαριά λέξη, ως στίγμα. Από την άλλη όμως, πλέον μπορώ να καταλάβω πώς κάποιος οδηγείται σε μία τέτοια επιλογή – αν και δεν πρέπει φυσικά να δικαιολογούνται όλα στο “όνομα του γάλακτος του παιδιού” ή των απλήρωτων λογαριασμών . Όλοι πρέπει να πληρώσουμε τη ΔΕΗ, ρουφιάνοι όμως γίνονται λίγοι. Η υποταγή βέβαια στον εργοδότη δεν οδηγεί πάντα στο να τη γλιτώσεις. Συχνά πχ. στις μαζικές απολύσεις απολύονται οι πιο πρόθυμοι. Τον συνδικαλισμένο εργαζόμενο τον φοβάται ο εργοδότης.
Αν είχες εξασφαλίσει με έναν μαγικό τρόπο ένα πολύ καλό εισόδημα, αν κέρδιζες ας πούμε ένα σκασμό λεφτά, τι θα επέλεγες να κάνεις στη ζωή σου;
Επειδή αυτή είναι μία κλασική συζήτηση παρέας, έχω φτιάξει πλέον ένα πλήρες πρόγραμμα. Αφού πρώτα θα “έκλεινα τρύπες” και θα έκανα μία “ταξιδάρα”, μετά θα “άνοιγα” ένα ΜΜΕ. Έχω και στο μυαλό μου πώς θα ήτανε, θα έμοιαζε με τη ”Γαλέρα” που έβγαζε κάποτε ο Καλαϊτζής. Προφανώς -όπως θα το φανταζόταν ο καθένας – θα ήταν το πιο γαμάτο έντυπο του κόσμου, θα πήγαινε τόσο μα τόσο καλά και δε θα έκλεινε φυσικά ποτέ. Ακόμα και εκατομμυριούχος λοιπόν, θα έμενα στο χώρο, δε θα χανόμουν λόγω των χρημάτων, απλά θα έκανα 4-5 ταξίδια που ίσως δεν καταφέρω να κάνω ποτέ τώρα, όπως στο Περού, στις Άνδεις, στις Σκανδιναβικές χώρες, ένα road trip σε San Francisco – Washington και τόσα άλλα. Θα βίωνα βέβαια εσωτερικές συγκρούσεις ως εργοδότης υποθέτω. Απίθανους μισθούς δε θα έδινα όμως, δίκαια πράγματα. Πιθανότατα θα παραχωρούσα την διαχείριση σε κάποιον που μπορεί να το κάνει, αφού εγώ είμαι αυτός που η χειρότερη χρονιά της ζωής μου ήταν τότε που ήμουν διαχειριστής της πολυκατοικίας!
Πού απευθύνεται η γελοιογραφία, σε ποιες κοινωνικές ομάδες δηλαδή και πώς διαμορφώνει την κοινή γνώμη;
Ανάλογα. Η γελοιογραφία πχ. ενός δεξιού γελοιογράφου απευθύνεται στους φιλελέδες , η δική μου στους εργαζόμενους. Και αυτό είναι και λογικό. Η δική μου γελοιογραφία προσπαθώ να απευθύνεται σε ανθρώπους που ζουν τα ίδια πράγματα με εμένα, σε χαμηλόμισθους, σε όλους εμάς που την “κουτσοπαλεύουμε”. Η αλήθεια είναι ότι το δικό μου χιούμορ μερικές φορές είναι λίγο στρυφνό, με την έννοια πως απευθύνεται σε ένα πιο αριστερό κοινό. Πρέπει ο άλλος να γνωρίζει κάποια πράγματα, να είναι πιο ψυλλιασμένος αφού σε γενικές γραμμές δεν κάνω ακριβώς πλάκα, δεν είμαι κωμικός. Άλλωστε νομίζω πως η γελοιογραφία είναι περισσότερο κατάλληλη για όσους την αποζητούν, την ψάχνουν, αφού δεν είναι “πλακίτσα”. Δεν την αποζητούν όλοι. Η πλάκα γενικά πουλάει, η γελοιογραφία όμως δεν είναι για να κάνεις απλώς την πλάκα σου. Και εγώ ο ίδιος, όταν ξεκινάω να φτιάξω μία γελοιογραφία συνήθως είμαι πολύ βλοσυρός, δεν το διασκεδάζω καθόλου. Ο γελοιογράφος κατέχει μια δική του ιδιαίτερη γλώσσα · συνήθως προσπαθείς πρώτα απ’ όλα να πεις κάτι και όχι να κάνεις μια γελοιογραφία για να γελάσει ο αναγνώστης.
Παρομοιάζω τη γελοιογραφία με την προκήρυξη, είναι το ίδιο συμπυκνωμένη. Και επειδή έχω μοιράσει προκηρύξεις στη ζωή μου, ξέρω πως την προκήρυξη την παίρνει ευκολότερα αυτός που είναι φιλικά διακείμενος προς εσένα. Αν ένα αριστερό κόμμα μοιράζει μία προκήρυξη, ο δεξιός θα προσπεράσει, δε θα την πάρει ποτέ. Λόγω λοιπόν της συμπύκνωσης που έχουν, τόσο η προκήρυξη όσο και η γελοιογραφία , τα βλέπεις και τα δύο για μια στιγμή και περνάνε, για αυτό ακριβώς είναι τόσο σημαντικό ο δέκτης να θέλει να τις πάρει, να τις δει και να αποκομίσει μέσα σε ελάχιστο χρόνο ό,τι μπορεί από αυτή.
Πες μας λίγα λόγια για το βιβλίο σου “Αρνητικοί Συσχετισμοί” και τι σχέδια έχεις για το μέλλον;
Εκδόθηκε το Νοέμβρη του 2016 από τις εκδόσεις “Τόπος”. Νομίζω ότι πηγαίνει καλά, αν και είναι κάτι που δεν το έκανα σε καμία περίπτωση για να βγάλω λεφτά. Στην ουσία είναι μια συλλογή από το 2013 έως το 2016. Η πρώτη γελοιογραφία είναι το κλείσιμο της ΕΡΤ, που σηματοδοτεί την πτώση Σαμαρά-Βενιζέλου και φτάνει ως το σήμερα. Επειδή κάνω αυτή τη δουλειά αρκετά χρόνια, ένιωσα την ανάγκη να βάλω κάποια σκίτσα σε ένα βιβλιαράκι για να ”σωθούν”. Η κατάρα της γελοιογραφίας είναι πως είναι εφήμερη. Φτιάχνεις κάτι για την επικαιρότητα. Μπορεί να υπάρχουν πιο διαχρονικά ζητήματα, όπως της εργασίας, του πολέμου, της φτώχειας αλλά η γελοιογραφία είναι γενικά κάτι το επίκαιρο. Η αλήθεια είναι πως μου αρέσει να βλέπω τα μηνύματα του κόσμου που αγόρασαν το βιβλίο μου, με ενθουσιάζει που μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες κάποιος έδωσε 10 ευρώ για να αγοράσει κάτι δικό μου, κάτι που θα μπορούσε να το έχει τσάμπα στο ίντερνετ. Αυτό είναι κάτι υπέροχο.
Όσα τα μελλοντικά σχέδια, κάποια στιγμή θα βγει και το Working Dead, όταν βέβαια κάνει τον κύκλο του. Έχω στο μυαλό μου να δουλέψω κάποια στιγμή κάτι λίγο πιο μεγάλο, όπως ένα graphic novel αλλά θέλει πάρα πολύ χρόνο που δυστυχώς δεν τον έχω αυτή τη στιγμή. Γενικά το βασικό μου σχέδιο είναι να συνεχίζω να μπορώ να πληρώνω στοιχειωδώς τους λογαριασμούς μου κάνοντας αυτό που αγαπώ, σκιτσάροντας, μιλώντας, συζητώντας επί της ουσίας δημόσια για ό,τι μας χαλάει!
