fbpx

Όσα μάθαμε ψάχνοντας για εργασία

Ο μονοδιάστατος άνθρωπος | Οι καινούριες μορφές ελέγχου

στo Workerland

Θέλω να λαμβάνω τα νέα άρθρα του IforINTERVIEW με e-mail.

Στείλε μας την ιστορία σου

Στη βιβλιοθήκη του #ifi θα βρείτε προς ανάγνωση το έργο του Marcuse Herbert,  «Ο μονοδιάστατος άνθρωπος» .

Εκδόσεις Παπαζήσης, Μετάφραση: Λυκούδης Μπάμπης

 

Παραθέτουμε απόσπασμα από το πρώτο μέρος “Η μονοδιάστατη κοινωνία”:

 

Κεφάλαιο 1, “Οι καινούριες μορφές ελέγχου”

Σελ. 33-35

 

Η άνεση, η αποτελεσματικότητα, η λογική και η έλλειψη ελευθερίας μέσα σ’ ένα δημοκρατικό πλαίσιο, να τι χαρακτηρίζει τον προχωρημένο βιομηχανικό πολιτισμό και συνηγορεί για την τεχνική πρόοδο. Πραγματικά, δεν είναι λογικότατο να μηχανοποιηθούν οι κοινωνικά αναγκαίες εργασίες, πού είναι κοπιαστικές γιά τό άτομο, έστω και με τόν παραμερισμό της ατομικότητας; νά συγκεντρωθούν οί μικρές επιχειρήσεις σέ άποτελεσματικώτερες και παραγωγικότερες μονάδες; νά ύπαχθει σέ κανόνες ό ελεύθερος ανταγωνισμός, πού στό κάτω – κάτω γίνεται ανάμεσα σέ άτομα άνισης δύναμης; νά περιορισθούν οί έθνικές πλειοδοσίες καί κυριαρχίες πού φρενάρουν την παγκόσμια οργάνωση των οικονομικών συναλλαγών ; Αν λοιπόν αυτό τό τεχνολογικό επίπεδο απαιτεί μιά ανάλογη πολίτικη και πνευματική εναρμόνιση, τότε έχουμε μιά λυπηρή βέβαια αλλά απαραίτητη επίπτωση του πράγματος.

Τά δικαιώματα και οί ελευθερίες, πού ηταν ούσιαστικοί παράγοντες στα πρώτα στάδια της βιομηχανικής κοινωνίας, χάνουν τη ζωτικότητά τους στά πιό προχωρημενα στάδια, χάνουν τό παραδοσιακό τους περιεχόμενο. Η ελευθερία της σκέψης, του λόγου καί της συνείδησης — καθώς άλλωστε κι η ελεύθερη επιχείρηση πού εξυπηρετούσαν καί προστάτευαν διαμορφωμενη από ιδέες ουσιαστικά κριτικές, είχε σκοπό νά άντικαταστηση μιά ξεπερασμενη ύλικη καί πνευματικη κατάσταση με μιά άλλη αποτελεσματικότερη καί όρθολογιστικώτερη. Με τη θεσμοποίηση τους καί την ενσωμάτωση τους στην κοινωνία, οί ελευθερίες καί τά δικαιώματα συμμερίστηκαν καί την τύχη αυτής της κοινωνίας. Η υλοποίηση τους εξαφάνισε τις προϋποθέσεις τους.

Στό βαθμό πού πραγματοποιείται η απελευθέρωση άπ’ την αθλιότητα, συγκεκριμένο περιεχόμενο κάθε ελευθερίας, οί ελευθερίες πού συνδέονται με ένα κατώτερο στάδιο παραγωγικότητας χάνουν τό πρωταρχικό τους περιεχόμενο. Η ανεξαρτησία της σκέψης, η αυτονομία, τό δικαίωμα της πολιτικής άντιπολιτευτικης δράσης, στερηθηκαν άπ’ τό ούσιαστικά κριτικό τους περιεχόμενο άμεσα σε μια κοινωνία πού, με την οργάνωση της, μοιάζει να γίνεται κάθε μέρα και πιό ικανή νά ικανοποιήσει τις ατομικές ανάγκες.

Μια τέτοια κοινωνία δικαιούται νά απαιτήσει την αποδοχή των άρχων και των θεσμών της· η άντιπολίτευση περιορίζεται στην προβολή πολιτικών εναλλακτικών λύσεων και στην αναζήτηση τους μ έ σ α σ τα π λ α ί σ ι α του στάτους κβό. Τό άν θά είναι απολυταρχικό η οχι τό σύστημα πού θά ικανοποιεί προοδευτικά ολες τις άνάγκες, δέν εχει και μεγάλη σημασία γιά την κοινωνία. Μέσα σε συνθήκες αδιάκοπης άνάπτυξης του επιπέδου ζωης, η μη συμμόρφωση με τό σύστημα δέν έχει καμιά φανερή κοινωνική χρησιμότητα, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν προκαλεί αισθητές οικονομικές και πολιτικές αναστατώσεις και απειλεί την όμαλη λειτουργία του συνόλου. Γιατί δηλαδή η παραγωγή και η διανομή τών άγαθών θά έπρεπέ νά υποστούν τόν άνταγωνισμό τών ατομικών ελευθεριών, όταν διακυβεύονται ζωτικές άνάγκες ;

Άπ’ την άρχη κιόλας ό θεσμός της έλεύθερης έπιχείρησης δέν ηταν απόλυτα επιτυχημένος. Ελευθερία σήμαινε ότι μπορούσες νά δουλέψεις ή νά πεθάνεις από την πείνα και σήμαινε άκόμη μόχθο, άβεβαιότητα και άγωνία γιά τό μεγαλύτερο μερος του πληθυσμού.

Άν ο άνθρωπος μπορούσε νά απαλλαγεί άπό την άνάγκη νά «παράγεται» στην άγορά εργασίας σάν ελεύθερο «οικονομούν» άτομο, η έξαφάνιση αυτού του είδους ελευθερίας θά αποτελούσε πραγματικά μιά άπό τις μεγαλύτερες πραγματοποιησεις του πολιτισμού.

Η τεχνολογικη πορεία πρός τη μηχανοποίηση και τόν όμοιομορφισμό θά μπορούσαν ν’ άνοίξουν στην άνθρώπινη ένεργητικότητα ένα πεδίο άνυποψίαστης ελευθερίας, πέρα άπ’ τις άνάγκες. Η ϊδια η δομη της άνθρώπινης ύπαρξης θά μεταμορφώνονταν τό άτομο θ’ άπελευθερωνόταν άπό μιά έργασία πού του έπιβάλλει άλλοτριωτικές άνάγκες και βλέψεις· θά ξανακατακτούσε τη ζωη του. Άν ό παραγωγικός μηχανισμός μπορούσε νά οργανωθεί καΐ νά όδηγηθεΐ πρός την κατεύθυνση τών ζωτικών άναγκών, ό ελεγχός του θά γινόταν εύκολα και θά ευνοούσε την άνάπτυξη της ατομικης αυτονομίας, άντι νά την περιορίζει.

Τό «τέλος» του τεχνολογικού ορθολογισμού είναι ένας στόχος πού η προχωρημενη τεχνολογικη κοινωνία θά μπορούσε νά τόν πραγματοποιησει. Σημερα ομως βλέπουμε νά εκδηλώνεται και νά λειτουργεί η άντίθετη τάση :

Ο χρόνος εργασίας κι ο ελεύθερος χρόνος, ο χώρος της υλικής και της πνευματικής δραστηριότητας δέχονται το βάρος των οικονομικών απαιτήσεων και της αμυντικής και επεκτατικής πολίτικης του μηχανισμού.

Με τον τρόπο πού οργάνωσε την τεχνολογική της βάση, η σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία εχει τάση προς τον όλοκληρωτιαμό.

‘Ολοκληρωτισμός δεν είναι μόνο ό τρομοκρατικός πολιτικός όμοιομορφισμός, άλλά και ό μη τρομοκρατικός οίκονομικο-τεχνικός όμοιομορφισμός πού λειτουργεί με την χειραγώγηση των αναγκών στό ονομα ενός γενικού ψευτοσυμφέροντος. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, αποτελεσματικη αντίσταση στό σύστημα δέν μπορεί νά γίνει. Ό ολοκληρωτισμός δέν είναι μόνο μιά ορισμένη μορφη κυβέρνησης η κόμματος, είναι ακόμα κι ένα ειδικό σύστημα παραγωγής και διανομής, πού εναρμονίζεται απόλυτα με τα «πολλά» όμματα και τις εφημερίδες, με την «διάκριση των έξουσιών», κ.λ.π.

Σήμερα η πολιτική εξουσία βασίζεται πάνω στη μηχανική διαδικασία και στην τεχνική οργάνωση του μηχανισμού. Οί κυβερνήσεις των προχωρημένων βιομηχανικών κοινωνιών, κι αυτών πού πανε νά γίνουν τέτοιες, μπορούν νά διατηρηθούν και νά υπερασπισθούν τόν έαυτό τους μόνο με την κινητοποίηση, την οργάνωση και την εκμετάλλευση της απαραίτητης σέ μιά βιομηχανική κοινωνία τεχνικής, επιστημονικής και μηχανικής παραγωγικότητας. Και η παραγωγικότητα αυτή κινητοποιεί την κοινωνία σάν σύνολο, περνώντας πάνω άπό κάθε ιδιαίτερο συμφέρον, είτε γιά άτομα είτε γιά ομάδες πρόκειται. Σ’ ολες τις κοινωνίες, τις οργανωμένες πάνω στη μηχανοκρατία, τό κυνικό γεγονός οτι η φυσική δύναμη (είναι άραγε μόνο φυσική;) της μηχανής είναι μεγαλύτερη άπ’ του ατόμου, άπ’ την κάθε ομάδα ατόμων, εξηγεί τό γιατί η μηχανή είναι τό άποτελεσματικώτερο πολιτικό μέσο. Τό πολιτικό του όμως νόημα μπορεί νά αντιστραφεί η δύναμη της μηχανής δέν είναι ουσιαστικά παρά η ανθρώπινη δύναμη συσσωρευμένη και εφηρμοσμένη.

Έχοντας λοιπόν θεωρηθεί ό κόσμος της εργασίας σάν μηχανή, μηχανοποιήθηκε σέ τέτοιο βαθμό πού απόκτησε τό απαραίτητο γιά μιά καινούργια ανθρώπινη έλευθερία δυναμικό.

Η βιομηχανική κοινωνία έφθασε στό στάδιο εκείνο, όπου πιά δέν μπορούμε νά ορίσουμε μιά αληθινά ελεύθερη κοινωνία χρησιμοποιώντας τούς παραδοσιακούς ορούς της οικονομικής, πολιτικής καΐ πνευματικής ελευθερίας. Όχι γιατί οί ελευθερίες αυτές έχασαν τη σημασία τους, αλλά αντίθετα γιατί έχουν πάρα πολλή σημασία γιά νά μπορούν νά περιοριστούν στό παραδοσιακό πλαίσιο.

Μόνο άρνητικοί οροι μπορούν νά εκφράσουν αυτές τις καινούργιες μορφές, γιατί άκριβώς αποτελούν άρνηση τών μορφών πού κυριαρχούν. Έτσι, οικονομική ελευθερία θά πρέπει νά σημαίνει ά π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η άπό την οικονομία, άπ’ τόν καταναγκασμό πού άσκεϊται με τις οικονομικές σχέσεις και δυνάμεις, απελευθέρωση άπ’ την καθημερινή πάλη γιά την ύπαρξη, απαλλαγή άπ’ την ανάγκη νά κερδίζουμε τη ζωή μας.

 

 

* Στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου έχει διατηρηθεί η ορθογραφία και η σύνταξη του αρχικού κειμενου

I for Interview team

 

Cover artwork: ONE DIMENSIONAL MAN by MICHAL KLEBS

© I for Interview team

Σε περίπτωση που επιλέξατε να αναδημοσιεύσετε κάποιο κείμενό μας στο δικό σας site, σας ευχαριστούμε ιδιαίτερα εκ των προτέρων για την προτίμηση! Ωστόσο,  να σας υπενθυμίσουμε το πόσο ευχάριστο και δίκαιο είναι να ακολουθούνται οι δεοντολογικοί κανόνες που ορίζουν τη σωστή και λειτουργική αναφορά στην αρχική  πηγή ( δλδ. αναγραφή πλήρους ονόματος του site μας και ενεργό link που ανακατευθύνει στο πρωτότυπο άρθρο). Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζετε τον κόπο και τη δουλειά μας και σας ευχαριστούμε διπλά!

Leave a Reply

Your email address will not be published.

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Φρέσκα άρθρα στο Workerland

Στην Κορυφή