Μπορεί η δουλεία να καταργήθηκε επίσημα από τις περισσότερες χώρες πριν από 150 χρόνια, αλλά η εξαναγκαστική εργασία, το εμπόριο ανθρώπων και η εκμετάλλευση καλά κρατούν.
Τι σημαίνει στις μέρες μας το να είσαι δούλος;
Η δουλεία απαγορεύτηκε από τις περισσότερες χώρες διά νόμου εδώ και περίπου 150 χρόνια, με τη Βραζιλία να είναι η τελευταία χώρα χρονολογικά που κατήργησε τη συμμετοχή της στην υπερατλαντική «συναλλαγή» σκλάβων. Παρ’ όλα αυτά όμως, χιλιάδες άντρες, γυναίκες και παιδιά είναι ακόμα σε καθεστώς δουλείας. Δυστυχώς, είναι πολλές οι μορφές που μπορεί να πάρει η σύγχρονη «σκλαβιά». Μπορεί να είναι η γυναίκα η οποία εξωθείται στην πορνεία ή το ανήλικο παιδί το οποίο δουλεύει σε αγροτικές εγκαταστάσεις και διάφορα εργοστάσια. Μπορεί ακόμα να τη δεις και σε ολόκληρες οικογένειες οι οποίες δουλεύουν για κάποιους άλλους με πενιχρό μισθό, ή ακόμα και αμισθί, μόνο και μόνο για να ξεπληρώσουν τα υπέρογκα χρέη τους. Η δουλεία στις μέρες μας δεν κάνει εξαιρέσεις, ευδοκιμεί σε κάθε περιβάλλον και σε κάθε περιοχή. Η καταναγκαστική εργασία, η εμπορία ανθρώπων, η δουλεία για χρέη και οι γάμοι ανηλίκων είναι όλες μορφές σύγχρονης δουλείας που επηρεάζουν τους πιο ευάλωτους ανθρώπους του κόσμου.
Ποιος είναι ο ορισμός της δουλείας ;
Η δουλεία απαγορεύτηκε το 1948 ύστερα από την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων η οποία αναφέρει:
«Κανείς δεν επιτρέπεται να ζει υπό καθεστώς δουλείας, ολικής ή μερικής. Η δουλεία και το δουλεμπόριο υπό οποιαδήποτε μορφή απαγορεύονται»
Οι ορισμοί για τη σύγχρονη δουλεία προέρχονται κυρίως από τη συμπληρωματική σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1956, στην οποία αναφέρεται: « H δουλεία του χρέους, η δουλοπαροικία, o εξαναγκασμός σε γάμο και η γέννηση ενός παιδιού για την εκμετάλλευσή του είναι όλες πρακτικές της δουλείας, όπως και απαιτούν την ποινικοποίηση και κατάργηση». Το 1930 η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας δίνει τον εξής ορισμό για την καταναγκαστική εργασία: «Κάθε μορφή εργασίας ή υπηρεσίας που απαιτείται από οποιοδήποτε πρόσωπο υπό την απειλή οποιασδήποτε ποινής και για την οποία το εν λόγω πρόσωπο δεν έχει προσφερθεί οικειοθελώς».
Από τη στιγμή λοιπόν που τα συστήματα δουλείας έχουν εξελιχθεί στις μέρες μας, έχουν αναπτυχθεί και νέοι ορισμοί για συγκεκριμένες μορφές δουλειάς όπως η εμπορία και η καταναγκαστική εργασία καθώς και η διάκριση της παιδικής δουλειάς από την παιδική εργασία.
Κάποιες από τις σύγχρονες μορφές δουλείας είναι:
Καταναγκαστική εργασία λόγω oφειλών: Άνθρωποι οι οποίοι απέτυχαν να ξεχρεώσουν κάποιο χρηματικό χρέος που είχαν σε κάποιον και αναγκάζονται να δουλέψουν γι’ αυτόν χωρίς μισθό, έτσι ώστε να καταφέρουν να τον αποπληρώσουν. Οι περισσότεροι όμως δεν καταφέρνουν να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους και το χρέος μπορεί να περάσει από γενιά σε γενιά.
Καταναγκαστική εργασία: Σ’ αυτή την περίπτωση οι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να εργάζονται, συνήθως χωρίς πληρωμή, μέσω της βίας ή του εκφοβισμού. Πολλοί βρίσκονται παγιδευμένοι, συχνά σε μια ξένη χώρα χωρίς χαρτιά και δεν έχουν τη δυνατότητα να φύγουν.
Δουλεία με βάση την καταγωγή: Στη περίπτωση αυτή οι άνθρωποι γεννιούνται στη σκλαβιά, επειδή οι οικογένειές τους ανήκουν σε μια κατηγορία των «σκλάβων» μέσα σε μια κοινωνία. Το καθεστώς της «σκλαβιάς» περνάει από τη μητέρα στο παιδί.
Εμπόριο ανθρώπων: Η μεταφορά ή το εμπόριο των ανθρώπων από τη μία περιοχή στην άλλη και σε συνθήκες δουλείας.
Παιδική δουλεία: Εδώ τα παιδιά είναι βρίσκονται υπό καθεστώς δουλείας είτε ως οικιακοί βοηθοί, είτε συμμετέχοντας σε καταναγκαστική εργασία όπως για παράδειγμα στις καλλιέργειες κακάο ή βαμβακιού και στις βιομηχανίες αλιείας. Επίσης τα παιδιά γίνονται θύματα εμπορίας για την εργασία και τη σεξουαλική εκμετάλλευση και χρησιμοποιούνται ως παιδιά-στρατιώτες.
Πρόωρος και εξαναγκαστικός γάμος: Οι γυναίκες αναγκάζονται να παντρευτούν χωρίς τη συναίνεσή τους, μάλιστα τις περισσότερες φορές ενώ ακόμα είναι ανήλικα κορίτσια, και εξαναγκάζονται σε σεξουαλική και οικιακή εργασία.
Πόσοι άνθρωποι βρίσκονται τελικά υπό καθεστώς δουλειάς στις μέρες μας;
Η προφανής παρανομία της σύγχρονης δουλειάς καθιστά δύσκολη τη συγκέντρωση στοιχείων και δεδομένων τα οποία είναι σημαντικά για τη κατανόηση του φαινομένου. Ωστόσο, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), παγκόσμια πρωτοβουλία του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, υπολογίζει ότι αυτή τη στιγμή σε όλο τον κόσμο, περίπου 21 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε καταναγκαστική εργασία. Η ΔΟΕ αναφέρει ότι η εκτίμηση αυτή περιλαμβάνει την εμπορία αλλά και άλλες μορφές σύγχρονης δουλείας. Βέβαια στη μέτρηση αυτή εξαιρούνται η διακίνηση ανθρώπων για αφαίρεση ζωτικών οργάνων, ο εξαναγκασμός σε γάμο και η υιοθεσία, εκτός αν οι δύο τελευταίες πρακτικές οδηγούν σε καταναγκαστική εργασία.
Η ΔΟΕ υπολογίζει ότι το 90% των 21 εκατομμυρίων είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης από ιδιώτες ή επιχειρήσεις, ενώ το 10% είναι αναγκασμένοι να εργάζονται από το κράτος, σε στρατιωτικές ομάδες ανταρτών, ή σε φυλακές υπό συνθήκες που παραβιάζουν τους κανόνες της ΔΟΕ. Η σεξουαλική εκμετάλλευση αντιπροσωπεύει το 22% των σκλάβων.
Στην περίπτωση της εμπορίας ανθρώπων όπου οι τελευταίοι έχουν παγιδευτεί σε καταναγκαστική εργασία λόγω της εσωτερικής ή διασυνοριακής μετανάστευσης, η ΔΟΕ υπολογίζει ότι το 29% καταλήγουν σε καταναγκαστική εργασία μετά τη διέλευση διεθνών συνόρων και περίπου το 56% των 21 εκατομμυρίων βρίσκονται σε αυτή τη θέση στη περιοχή όπου κατοικούν.
Σε ποιες περιοχές όμως υπάρχει δουλεία;
Δουλεία υπάρχει με οποιαδήποτε μορφή σε κάθε χώρα. Περισσότεροι από τους μισούς των 21 εκατομμύριων ανθρώπων που ζουν υπό καθεστώς δουλείας σύμφωνα με τη ΔΟΕ, βρίσκονται στην Ασία. Η κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη έχουν το υψηλότερο ποσοστό καταναγκαστικής εργασίας, ενώ ακολουθούν η Αφρική, η Μέση Ανατολή, η Ασία και ο Ειρηνικός, η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική.
Ποιος επηρεάζεται από αυτή τηv κατάσταση ;
Αν και η σύγχρονη δουλεία επηρεάζει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού, ορισμένες ομάδες είναι περισσότερο ευάλωτες. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι γυναίκες και τα κορίτσια βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο από τους άνδρες και τα αγόρια. Η πλειοψηφία των ατόμων που βρίσκονται σε καθεστώς «σκλαβιάς» και συγκεκριμένα το 55% είναι γυναίκες. Ταυτόχρονα, οι γυναίκες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία και των ανθρώπων που υπόκεινται σε σεξουαλική εκμετάλλευση. Τα παιδιά αποτελούν το ένα τέταρτο όλων όσων σε δουλεία.
Οι σύγχρονοι «σκλάβοι», συνήθως προέρχονται από τις πιο ευάλωτες κοινωνίες, από μειονότητες ή κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Για παράδειγμα, η καταναγκαστική εργασία σε οποιαδήποτε μορφή της είναι συχνά αλληλένδετη με το σύστημα των καστών στη νότια Ασία. Η δουλεία η οποία βασίζεται στις κάστες συνεχίζεται μέσω των γενεών, υπό παραδοσιακές πεποιθήσεις και έθιμ, και υποστηρίζεται από πολιτισμικές διακρίσεις. Η Διεθνής Οργάνωση κατά της Δουλείας (Anti-Slavery International) εκτιμά ότι το 80% ως το 98% των δουλοπάροικων στην περιοχή προέρχεται από αυτόχθονες ή από πρώην άθικτες κοινότητες. Επίσης εξαιρετικά ευάλωτες ομάδες είναι και οι μετανάστες εργαζόμενοι.
Ποιος κερδίζει από αυτή την κατάσταση;
Το 2005, η ΔΟΕ εκτιμά ότι τα παράνομα κέρδη από την καταναγκαστική εργασία ανήλθαν σε περισσότερα από 44 δισεκατομμύρια δολλάρια. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας αναφέρει επίσης ότι η εμπορία ανθρώπων είναι η τρίτη μεγαλύτερη παγκόσμια εγκληματική βιομηχανία ύστερα από το εμπόριο ναρκωτικών και όπλων.
Επίσης εκτιμά ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε καταναγκαστική εργασία χάνουν τουλάχιστον 21 δισεκατομμύρια δολλάρια κάθε χρόνο σε απλήρωτους μισθούς, συμπεριλαμβανομένων και των αμοιβών των προσλήψεων. Δεδομένου ότι τα εμβάσματα προς τις αναπτυσσόμενες χώρες αντιπροσωπεύουν περισσότερο από τρεις φορές την παγκόσμια ενίσχυση του προϋπολογισμού, υπάρχει μια πίεση προς τις κυβερνήσεις να διασφαλίσουν ότι η μετανάστευση για εργασία θα σταματήσει να χειραγωγείται από τους διακινητές.
Δουλεία υπάρχει επίσης σε παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, δημιουργώντας τεράστια κέρδη για εκείνους που ελέγχουν τη βιομηχανία αυτή στην ελεύθερη εργασία. Πρόσφατες οικονομικές έρευνες έχουν δείξει ότι η καταναγκαστική εργασία έχει ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό κόστος, σε σημείο που εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη και την ίδια στιγμή συμβάλλει στη διαιώνιση της φτώχειας.
Γράφει η Κατιάνα Σφύρλα.
Ελεύθερη μετάφραση από: The Guardian
Cover Photo by: Mario Tama/Getty
