Η Βιομηχανία της Τρέλας | Από τις «Μάγισσες» στους «Ψυχασθενείς»
Η Συνωμοσία της Κατασκευής Ψυχασθενών από το Σύγχρονο «Ψυχιατρικό Ιερατείο»
«Υπήρξε ποτέ οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης
που να μην προβαλλόταν ως κάτι το “φυσικό”
γι’ αυτούς που την υφίσταντο;»
John Stuart Mill
Η ψυχιατρική αναπτύχθηκε μετά την παρακμή και του «κυνηγιού των μαγισσών»
Η ιδέα της ψυχικής αρρώστιας είναι ανάλογη με την ιδέα της μαγείας. Στον 15ο αιώνα, οι άνθρωποι πίστευαν ότι μερικά άτομα ήταν μάγοι και ότι ορισμένες πράξεις οφείλονταν στη μαγεία. Στον 20ο αιώνα, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι μερικά άτομα είναι ψυχασθενείς και ότι ορισμένες πράξεις οφείλονται στην ψυχασθένεια.
Η ιδέα της ψυχασθένειας έχει την ίδια λογική και εμπειρική βάση με την ιδέα της μαγείας, ότι η μαγεία και η ψυχασθένεια είναι εξ’ ολοκλήρου ανακριβείς και εγκλωβιστικές συλλήψεις που προσαρμόζονται κατά βούληση σε οποιαδήποτε χρήση από τον ιερέα ή τον γιατρό (τον «διαγνωστικό») που επιθυμεί να τις χρησιμοποιήσει. Η ιδέα της ψυχικής αρρώστιας εξυπηρετεί στο σύγχρονο κόσμο την ιδία κοινωνική λειτουργία που εξυπηρετούσε η ιδέα της Μαγείας κατά τη μεσαιωνική περίοδο, ότι δηλαδή η πίστη στην ύπαρξη της ψυχικής αρρώστιας και οι κοινωνικές πράξεις που απορρέουν απ’ αυτή την πίστη έχουν τις ίδιες ηθικές ενοχοποιήσεις και τις ίδιες πολιτικές συνέπειες μ’ εκείνες που είχε η πίστη στην ύπαρξη της μαγείας και οι κοινωνικές πράξεις που απέρρεαν απ’ αυτή.
Ο Henry Sigerist πρύτανης της αμερικάνικης ιατρικής ιστοριογραφίας, υποστήριζε πως «η σύγχρονη ψυχιατρική γεννήθηκε από την τροποποίηση της στάσης απέναντι στη μαγεία, ως μια μορφή ιατρικής πειθαρχίας». Κι αυτή η άποψη ερμηνεύτηκε μ’ ένα τρόπο που να δείχνει πως οι άνθρωποι που πίστευαν ότι είναι μάγοι ήταν στην πραγματικότητα ψυχικά άρρωστοι που αντί να καταδιωχτούν ως αιρετικοί θα έπρεπε να θεραπευτούν ως τρελοί.
Αν και συμφωνώ με τον Sigerist και τους άλλους ιστορικούς που υποστηρίζουν ότι η ψυχιατρική αναπτύχθηκε μετά την παρακμή και του κυνηγιού των μαγισσών, η ερμηνεία μου βρίσκεται σε ριζική αντίθεση με τη δική τους.
- Εκείνοι υποστηρίζουν ότι αυτό έγινε εξαιτίας της βαθμιαίας αποδοχής της άποψης ότι τα άτομα που υποτίθεντο ότι ήταν αιρετικοί, στην πραγματικότητα, δεν ήταν παρά ψυχασθενείς.
- Εγώ υποστηρίζω πως αυτό συνέβη εξαιτίας του μετασχηματισμού της θρησκευτικής ιδεολογίας σε επιστημονική, με αποτέλεσμα την αντικατάσταση του θεολογικού κινήματος από ένα μαζικό-ιατρικό κίνημα και την αντικατάσταση της δίωξης των αιρετικών από τη δίωξη των τρελών.
Οι άνθρωποι που πίστευαν στη μαγεία κατασκεύασαν τις μάγισσες περιγράφοντας τον ρόλο τους στους άλλους ή μερικές φορές ακόμα και στον εαυτό τους. Μ’ αυτό τον τρόπο κυριολεκτικά δημιούργησαν τις μάγισσες που η ύπαρξη τους ως κοινωνικών αντικειμένων, απέδειξε την πραγματικότητα της μαγείας.
Ο ισχυρισμός ότι η μαγεία και οι μάγισσες είναι ανύπαρκτες, καθόλου δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν τόσο η συμπεριφορά που περιγράφεται από τις κατ’ ισχυρισμό μάγισσες όσο και οι κοινωνικές αναταραχές που αποδίδονται σ’ αυτές. Την εποχή του κυνηγιού των μαγισσών υπήρχαν πράγματι ορισμένοι άνθρωποι που προκαλούσαν ενόχληση ή ανησυχία σε άλλους ανθρώπους (όπως για παράδειγμα, οι άνδρες που η θρησκευτική τους πίστη και πρακτική διέφερε απ’ αυτή της πλειοψηφίας ή οι γυναίκες που βοηθούσαν στη γέννα των παιδιών ως μαίες). Αυτοί οι άνθρωποι συχνά κατηγορούνταν για μαγεία και διώκονταν ως μάγισσες.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι μάγισσες δεν διάλεγαν οικειοθελώς το ρόλο της μάγισσας: χαρακτηρίζονταν ως μάγισσες και είχαν την ανάλογη μεταχείριση παρά τη θέληση τους. Δηλαδή, ο ρόλος τους απονέμονταν χωρίς το δικαίωμα να τον επιλέξουν και να ξεφύγουν από την εξουσία της εκκλησίας και του κράτους.
Οπωσδήποτε, ο κοινωνικός ρόλος της μάγισσας είχε καθιερωθεί από τον ακαταμάχητο συνδυασμό της άποψης της εξουσίας, της πλατειάς διαδεδομένης προπαγάνδας και της λαϊκής ευπιστίας. Και περιστασιακά συνέβαινε διάφοροι άνθρωποι να ισχυρίζονται από μόνοι τους πως ήταν μάγισσες. Αυτά τα άτομα που δήλωναν ότι ενστερνίζονταν τις ιδέες και τα αισθήματα που χαρακτήριζαν τις μάγισσες και εκδήλωναν ανοικτά την παρεκκλίνουσα θέση τους για την επίτευξη των δικών τους σκοπών (πού πρέπει να ήταν ή η απόδοση ενός νοήματος στη ζωή τους ή η διάπραξη μιας έμμεσης αυτοκτονίας), διάλεγαν από μόνα τους το ρόλο που έπαιζαν και είχαν την ετικέτα και τη μεταχείριση της μάγισσας, με την θέληση τους.
Η κατασκευή της ψυχασθένειας
Στο παρελθόν οι άνθρωποι δημιούργησαν τις μάγισσες, τώρα δημιουργούν τους ψυχασθενείς. Σε σχέση μ’ αυτό, είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε πως ο ισχυρισμός ότι η τρέλα και οι τρελοί είναι ανύπαρκτοι καθόλου δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει η προσωπική συμπεριφορά που αποδίδεται σε ορισμένα άτομα που χαρακτηρίζονται ως ψυχασθενείς ή ότι δεν υπάρχουν οι κοινωνικές δυσλειτουργίες που αποδίδονται σ’ αυτά.
Στις μέρες μας, πολλοί άνθρωποι που παραβιάζουν το νόμο ή χλευάζουν την συμβατικότητα της ηθικής και της κοινωνίας ή κάνουν χρήση ηρωίνης ή παραμελούν τα παιδιά που φέρνουν στον κόσμο. Τέτοιοι άνθρωποι συχνά κατηγορούνται ως ψυχασθενείς (χαρακτηρίζονται ως «ρέποντες προς το κακό» ή ως «post partum ψυχωτικοί») και διώκονται ως ψυχασθενείς, κλείνονται σε ψυχιατρεία και υποβάλλονται σε «θεραπεία».
Το ζήτημα είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν διαλέγουν το ρόλο του τρελού. Ο ρόλος τους απονέμεται από άλλους και εάν οι κατηγορούμενοι ως ψυχασθενείς είχαν την ευκαιρία, θα επέλεγαν την απαλλαγή τους από την ιατρική και κρατική εξουσία.
Μ’ άλλα λόγια, εάν σκοπεύουμε να δούμε τα πράγματα με καθαρό μάτι και όχι να επιβεβαιώσουμε τις απόψεις της κοινής γνώμης και να δικαιολογήσουμε τις πρακτικές που είναι παραδεκτές απ’ αυτή, θα πρέπει να διευκρινίσουμε τρεις σχετικές αλλά ευδιάκριτες τάξεις φαινομένων:
- Πρώτη, διάφορα συμβάντα ή συμπεριφορές, όπως για παράδειγμα η γέννηση ενός παιδιού ή η απόρριψη ενός υγιούς παιδιού από τη μητέρα.
- Δεύτερη, οι εξηγήσεις αυτών των φαινομένων με θρησκευτικές ή ιατρικές συλλήψεις, όπως η μαγεία ή η ψυχασθένεια.
- Τρίτη, ο κοινωνικός έλεγχος αυτών των φαινομένων που δικαιολογείται με θρησκευτικές ή ιατρικές ερμηνείες και επιβάλλεται με πρακτικές που ερμηνεύονται θεολογικά ή θεραπευτικά, όπως το κάψιμο των μαγισσών ή ο εγκλεισμός των τρελών σε ψυχιατρείο παρά τη θέληση τους. Οποιοσδήποτε μπορεί να δέχεται την πραγματικότητα ενός συμβάντος ή μιας συμπεριφοράς και να αρνείται γενικά τις παραδεκτές ερμηνείες και μεθόδους του κοινωνικού ελέγχου.
Είναι γεγονός ότι οι σφοδρότερες αντιρρήσεις τόσο σε σχέση με την θρησκεία όσο και σε σχέση με την επιστήμη, έχουν επικεντρωθεί όχι στο αληθινό ή μη-αληθινό των ιδιόρρυθμων συμβάντων αλλά στην ορθότητα ή μη-ορθότητα των ερμηνειών τους και στην ορθότητα ή μη-ορθότητα των τακτικών που υιοθετήθηκαν για την καταστολή τους.
Εκείνοι που πραγματικά πίστευαν στη μαγεία, υποστήριζαν ότι οι μάγισσες ήταν αιτία των δυσκολιών που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι και ότι το κάψιμο τους στην πυρά ήταν μια δίκαιη πράξη. Ενώ εκείνοι που αντιτίθενται σ’ αυτή την πίστη, θεωρούσαν το παραπάνω ισχυρισμό λανθασμένο και τα μέτρα που δικαιολογούνται απ’ αυτόν ως πράξη άδικη.
Με τον ίδιο τρόπο, αυτοί που πραγματικά πιστεύουν στην ύπαρξη της ψυχικής αρρώστιας, ισχυρίζονται ότι αιτία των ανθρώπινων δυσχερειών είναι οι τρελοί και ότι η φυλάκιση τους στα ψυχιατρεία είναι πράξη ορθή. Ενώ εκείνοι που είναι αντιτίθενται σ’ αυτή την πίστη, θεωρούν τον παραπάνω ισχυρισμό λανθασμένο και τα μέτρα που δικαιολογούνται απ’ αυτόν ως πράξη άδικη.
Είναι γεγονός πως τέτοιου είδους «άρρωστοι» συχνά «θεραπεύονται» από μη γιατρούς-θεραπευτές (δηλαδή, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς). Αν και περιστασιακά μόνο μερικά άτομα αναλάμβαναν το ρόλο της μάγισσας με την θέληση τους, ωστόσο στις ιστοριογραφικές μελέτες του κυνηγιού των μαγισσών παίρνεται ως δεδομένο ότι η μάγισσα αναλάμβανε οικειοθελώς το ρόλο της και ότι αρμόδιος για την κατάσταση της θεσμός ήταν η Ιερή Εξέταση.
Όπως η τυπική ευρωπαία μάγισσα τον 15ο αιώνα, έτσι κι ο τυπικός Αμερικανός ψυχασθενής στην εποχή μας είναι ένα φτωχό άτομο που έχει κατηγορηθεί ή κατηγορείται ότι δημιουργεί προβλήματα και χαρακτηρίζεται ως ψυχοπαθής παρά τη θέληση του. Ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί η να αποδεχθεί το ρόλο του ή να προσπαθήσει να τον απορρίψει…
Πράγματι, όπως η Ιερή Εξέταση ήταν η χαρακτηριστική κατάχρηση του Χριστιανισμού, έτσι και η Θεσμική Ψυχιατρική σήμερα είναι η χαρακτηριστική κατάχρηση της Ιατρικής. Με άλλα λόγια, είναι λογικό και χρήσιμο να διερευνούμε τις χρήσεις και τις καταχρήσεις τέτοιων πολύπλοκων ανθρώπινων μεθοδεύσεων όπως η Θρησκεία, Ιατρική, Επιστήμη και ο Νόμος. Κι επιπλέον, είναι παράλογο και άχρηστο να μιλάμε για τις χρήσεις και τις καταχρήσεις των διαφόρων ιδρυμάτων (θρησκευτικών, ιατρικών, πολιτικών, κ.ά.), που εξαιτίας των χαρακτηριστικών και αναγκαίων γι’ αυτά μεθόδων που χρησιμοποιούν, τα θεωρούμε ασυμβίβαστα με τις έννοιες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ηθικής.
Ο ορός «κοινωνικά παρεκκλίνοντες» σε σχέση με τα άτομα που ενοχοποιήθηκαν ως ψυχασθενείς, δεν είναι ικανοποιητικός και για ένα επιπρόσθετο λόγο: Σ’ αντίθεση με τους όρους «αποδιοπομπαίος τράγος» ή «θύμα», ο όρος «παρεκκλίνοντες» δεν εκφράζει με σαφήνεια το γεγονός ότι οι πλειοψηφίες χαρακτηρίζουν ως «παρεκκλίνοντες» διάφορα άτομα ή ομάδες με σκοπό την δικαιολόγηση του κοινωνικού ελέγχου που ασκούν επάνω τους, της καταπίεσης, του κατατρεγμού ή της πλήρους εξόντωσης τους…
Πηγή: zenithmag.wordpress.com
