fbpx

Όσα μάθαμε ψάχνοντας για εργασία

H ένοπλη παρέλαση : ρομπότ, εργασία, ιδεολογία

στo Χαρτοφύλακας

Θέλω να λαμβάνω τα νέα άρθρα του IforINTERVIEW με e-mail.

Στείλε μας την ιστορία σου
…Το 1774 ο ιδιοφυής ελβετός ωρολογοποιός-μηχανοποιός Πιέρ Ζακέ Ντροζ (Jaquet Droz) παρουσίασε τρία εντυπωσιακά αυτόματα με ανθρώπινη μορφή (ανδροειδή αυτόματα): μία μουσικό, ένα παιδί σχεδιαστή και ένα παιδί γραφέα. Τα τρία εντυπωσιακά αυτόματα ήταν το προϊόν και συνάμα το αποκορύφωμα μιας μακράς παράδοσης μηχανοποιίας. Η μουσικός μπορούσε να εκτελεί σε πληκτροφόρο όργανο πέντε δημοφιλή τότε μουσικά κομμάτια, αλλά και να αναπνέει, να κουνά το κεφάλι της και να υποκλίνεται με χάρη. Ο γραφιάς ήταν ακόμη πιο περίπλοκος, από μηχανολογική άποψη: βουτούσε τη φτερωτή πένα στο μελανοδοχείο, άπλωνε με το αριστερό χέρι το χαρτί και έγραφε καλλιγραφικά μικρές προτάσεις, αφήνοντας τα αναγκαία κενά ανάμεσα στις λέξεις… (Σπύρος Μανουσέλης, άψυχα σώματα και ασώματες νοήσεις, “εφημερίδα των συντακτών”, 11 – 12 Φλεβάρη 2017) Τα κουρδιστά (ανθρωποειδή) αυτόματα του Droz το 1774, όπως άλλωστε και τα υδραυλικά αυτόματα του Ήρωνα του Αλεξανδρέα (έζησε στην Αλεξάνδρεια λίγο πριν ή λίγο μετά την “γέννηση του Χριστού” – εφηύρε και μια ατμομηχανή…) δείχνουν πως είναι ένα πράγμα οι τεχνολογικές γνώσεις και εφευρέσεις και εντελώς διαφορετικό η παραγωγική αξιοποίησή τους, και μάλιστα σε μεγάλη κλίμακα. Τεχνολογικές γνώσεις και κατασκευές, σε πολλές περιπτώσεις εντυπωσιακά προχωρημένες, υπήρχαν σε διάφορες εποχές και σε διάφορους πολιτισμούς. Ήταν, όμως, μόνο ο καπιταλισμός που στηρίχτηκε στις μηχανές εξελίσσοντας τον έλεγχο της εργασίας και της δημιουργικότητας μέσα απ’ αυτές…

 

Στα μέρη μας το θέμα δεν είναι φλέγον. Μεγάλη ανεργία αλλά περιορισμένη (σε σχέση με άλλα μέρη) χρήση της πληροφορικής και των παραγώγων της στον δευτερογενή. Διεθνώς όμως είναι ένα απ’ τα αγαπημένα της δημαγωγίας. Η τεχνολογική ανεργία. Πολλά δημοσιεύματα και επιστημονικά πορίσματα, που εμφανίζονται με αξιοσημείωτη και αυξανόμενη ένταση τα τελευταία χρόνια κουνάνε προειδοποιητικά (δηλαδή απειλητικά) το δάκτυλο: “Τα ρομπότ απειλούν την εργασία”! Αν και τέτοιου είδους αγωνίες δεν είναι η πρώτη φορά που εμφανίζονται στην ιστορία γενικά – και στην ιστορία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής ειδικότερα – δημοσιογράφοι και ειδικοί (οικονομολόγοι, ιστορικοί, επιχειρηματίες…)  επιμένουν: “Αυτή την φορά ίσως τα πράγματα να εξελιχθούν διαφορετικά”: Η ολοένα και πιο ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και των αυτοματισμών – λένε – κάνει υπολογίσιμη (κυριολεκτικά!) την πιθανότητα αυτοματοποίησης και αντικατάστασης από πληροφοριακές μηχανές ολοένα και περισσότερων μορφών εργασίας και ειδικοτήτων, που πιθανόν να είναι αδύνατον να αναπληρωθούν αρκετά γρήγορα με κάποιες νέες.

Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να δώσει μια βάση στο “αυτή τη φορά ίσως τα πράγματα να εξελιχθούν διαφορετικά”; Ποιές ήταν οι προηγούμενες φορές; Τι έγινε τότε; Στο βαθμό που οι “προφήτες” του ότι κάποιο είδος σύγχρονων μηχανών (τα ρομπότ κατά κύριο λόγο) θα μειώσουν την ανθρώπινη εργασία επικαλούνται, έστω και αόριστα, κάποιες “άλλες φορές” του παρελθόντος, θα έπρεπε τουλάχιστον να είναι τίμιοι μ’ αυτές τις “προηγούμενες φορές”. Δεν είναι.

Το επίδικο, εννοείται, είναι οι μηχανές. “Τι μπορούν να κάνουν” και “τι δεν μπορούν να κάνουν”. Διατυπωμένες έτσι οι ερωτήσεις περιέχουν έναν υψηλό βαθμό μεταφυσικής. Οι μηχανές δεν μπορούν να κάνουν τίποτα περισσότερο απ’ αυτό για το οποίο σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν. Από ιδεολογική άποψη όμως, το τι μπορούν να κάνουν οι μηχανές σαν επιχείρημα είναι εντελώς διαφορετικό απ’ αυτές τις ίδιες!

Ας ρίξουμε κατ’ αρχήν μια ματιά σε μια “προηγούμενη φορά”. Είναι διαφωτιστική.

Σε μια ανάλυση του 1997 με τίτλο γιατί οι μηχανές δεν μπορούν να δημιουργήσουν αξία ο George Caffentzis [1] εξιστορεί:

… Το πρώτο στοιχείο του προβλήματος ήταν η έντονη προπαγάνδα που είχαν ξεκινήσει οι βιομηχανικοί καπιταλιστές ενάντια στο νόμο για την 10ωρη εργάσιμη ημέρα, στα 1830 και 1840 [σ.σ.: μέχρι την καθιέρωση του 10ώρου σαν ανώτατης διάρκειας της εργάσιμης ημέρας, αυτή ήταν … απεριόριστης διάρκειας] και αργότερα ενάντια στη νομιμοποίηση των συνδικάτων, στα 1850 και 1860. Και στις δύο αυτές εκστρατείες το μυστικό όπλο τους ήταν η δυνατότητα να κάνουν τους περισσότερους εκμεταλλευόμενους (και γι’ αυτό τους πλέον απαραίτητους για την ύπαρξη του καπιταλισμού) να νοιώθουν σαν περιττοί. Και στις δύο εκστρατείες το “ερώτημα των μηχανών” ήταν κεντρικό.

Andrew Ure – The philosophy of manufacturers, 1835

Ένας από τους πιο σημαντικούς διανοούμενους και εκφραστές του κεφάλαιου την πρώτη περίοδο υπήρξε ο Andrew Ure… Η Φιλοσοφία των Βιομηχάνων του Ure [σ.σ.: εκδόθηκε το 1835] ήταν ένας παιάνας για τη χρήση των μηχανών από τη μεριά των καπιταλιστών, έτσι ώστε να ανατραπεί, να υπονομευτεί και τελικά να σπάσει ολοκληρωτικά η εργατική αντίσταση στην καπιταλιστική προσταγή. Πράγματι, ο Ure φαινόταν να πανηγυρίζει για την αξιοποίηση της επιστήμης απ’ τους καπιταλιστές, με σκοπό να δαμάσουν και, αν χρειαστεί, να μειώσουν τον αριθμό των εργατών. Το βιβλίο του είναι γεμάτο από ιστορίες που δείχνουν το πως η συνεργασία ανάμεσα σε αφεντικά και μηχανικούς μπορεί να καταλήξει στην κατασκευή μηχανών τέτοιων που να πετάνε στην άκρη όσους τεχνίτες προσπαθούν να επιβληθούν στα αφεντικά τους.

Κι όπως επιγραμματικά εγκωμιάζει “όταν το κεφάλαιο στρατολογεί την επιστήμη και τις υπηρεσίες της, το ανυπότακτο χέρι της εργασίας πάντα τσακίζεται και γίνεται υπάκουο”. Ο Ure ήταν ιδιαίτερα περήφανος για την ιστορία του εφευρετικού μηχανικού κ. Roberts, που ανέλαβε τον σχεδιασμό και την κατασκευή ενός “κλωστηριακού αυτόματου” κατ’ εντολή των κτυπημένων από μια απεργία ιδιοκτητών κλωστηρίων στο Lancashire και στο Lanarkshire. Μέσα σε λίγους μήνες κατάφερε να φτιάξει:

“…. τον Σιδερένιο Άνθρωπο, όπως τον έχουν ονομάσει οι τεχνίτες, που ξεπήδησε από τα χέρια του σύγχρονου Προμηθέα με μια διαταγή της Αθηνάς – ένα δημιούργημα προορισμένο να αποκαταστήσει την κυριαρχία των βιομηχανικών τάξεων και να επιβεβαιώσει την Μεγάλη Βρετανία σαν αυτοκράτειρα των τεχνών. [σ.σ.: εννοεί των βιομηχανικών τεχνικών γνώσεων, εφευρέσεων και εφαρμογών στην παραγωγή]. Τα νέα γι’ αυτό το Ηράκλειο θαύμα έσπειραν τον τρόμο μέσα στο συνδικάτο. Κι έτσι, πριν καλά καλά αφήσει την κούνια του, για να το πούμε έτσι, αυτός ο μηχανικός Ηρακλής έπνιξε την Λερναία Ύδρα της ανταρσίας….”

Με τα σημερινά τεχνολογικά δεδομένα κάποιος θα χαμογελούσε ειρωνικά με τους ύμνους του Ure σ’ έναν μηχανικό αργαλειό. Θα μπορούσε να τον κατηγορήσει ακόμα και για φετιχισμό. Λάθος προσέγγιση! Πρέπει κανείς να καταλάβει (ή, στην χειρότερη περίπτωση, να φανταστεί) την μηχανή και τους ύμνους γι’ αυτήν μέσα στο κοινωνικό και τεχνολογικό περιβάλλον που “επιστρατεύτηκε”, σαν μορφοποίηση της τότε ανώτερης κατά το δυνατόν τεχνολογικής και επιστημονικής γνώσης. Απ’ αυτή την άποψη ο “Σιδερένιος Άνθρωπος” του Ure ήταν το ανάλογο εκείνου που τις τελευταίες δεκαετίες ονομάζεται ρομπότ. Όχι σαν τεχνολογία· σαν κοινωνική σημασία και εντύπωση. Ο Ure, σε άλλους επαίνους του, είχε ονομάσει τέτοιου είδους μηχανές Ανδροειδή· χωρίς να σοκάρει: το ζήτημα δεν ήταν η μορφή (ούτε τώρα είναι αυτό!)· ήταν η λειτουργία.

Εξάλλου, ο Ure έγινε διάσημος και έμεινε στην ιστορία, αλλά δεν ήταν μόνος. Για παράδειγμα, 20 χρόνια πριν την έκδοση της Φιλοσοφίας των Βιομηχάνων, στις 29 Νοέμβρη του 1814, οι Times με μεγάλη υπερηφάνεια ανακοίνωναν την έκδοση του πρώτου φύλλου τους από μια εξελιγμένη τυπογραφική μηχανή. Ο ύμνος σ’ αυτήν δεν λυπόταν τα λόγια του:

… Είναι ένα μηχανικό σύστημα εντελώς οργανικό … [που] ξεπερνάει όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις σε ταχύτητα και ακρίβεια. … Μια συσκευή που έχει την σκέψη, την αίσθηση και την επιδεξιότητα ενός έμπειρου εργάτη…

Με πανηγυρικό τόνο ανάλογο του Ure, χωρίς την μετωπική επίθεση στην “απείθαρχη εργασία”, ο ύμνος στις μηχανές ήταν αφιερωμένος στο σύνολό του στην αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας με πολύ καλύτερα αποτελέσματα (ποιοτικά, οικονομικά, κλπ). Ήταν όμως αυτή “αντικατάσταση”, εδώ κι εκεί, στις αρχές του 19ου αιώνα (ή είναι στις αρχές του 21ου) εκείνη η γενικευμένη τάση που θα οδηγούσε την “ζωντανή” εργασία στο περιθώριο και, αργά ή γρήγορα, στην εξαφάνισή της; Ή ήταν (και είναι) κάτι εντελώς διαφορετικό;

Ο George Caffentzis επιμένει, και καλά κάνει, στην ιδεολογική πλευρά αυτής της σύγκρισης ανάμεσα στο “κατά πολύ ανώτερο μηχανικό έργο” και την “κατώτερη, ανεξέλεγκτη, ανθρώπινη εργασία”. Σε συνέχεια του πιο πάνω αποσπάσματος σημειώνει:

… Αυτή η εικόνα του Ure ήταν κυρίαρχο γνώρισμα για την καπιταλιστική ιδεολογία του 19ου αιώνα. Για παράδειγμα οι μεγάλες βιομηχανικές εκθέσεις του 1851 και του 1862 δεν ήταν μόνο ευκαιρίες για ενδοκαπιταλιστικές ανταλλαγές πληροφοριών σχετικά με τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις. Αυτές οι εκθέσεις εγκαταστάθηκαν στο Crystal Palace του Λονδίνου, πράγμα που σήμαινε μεγαλύτερα έξοδα, με σκοπό να προβληθούν οι μηχανές στην εργατική τάξη. Αυτές οι εκθέσεις ήταν ένα είδος “ένοπλης παρέλασης”, που ο σκοπός της ήταν να ματαιώσει την επίθεση του εχθρού με μια δημόσια επίδειξη δύναμης.

Η επιτυχία εκείνων των προληπτικών επιδείξεων ήταν τέτοια, ώστε η μηχανή και η δύναμή της έγιναν κυριολεκτικά η έκφραση του κεφάλαιου, στη γενικότητά του. Αυτό ήταν το μήνυμα που οι εκθέσεις του Crystal Palace μετέφεραν από το Λονδίνο σ’ όλη την Ευρώπη, κι ακόμα μακρύτερα, ως τους δρόμους του Petersburg…

Πέρα απ’ την ιστορική σημασία της αυτή η περιληπτική υπενθύμιση του “πνεύματος των μηχανών” τον 19ο αιώνα μας θυμίζει ότι η διάκριση (και η αντίθεση;) ανάμεσα στην ανθρώπινη εργασία και στο μηχανικό έργο (ανάμεσα στην ζωντανή και τη νεκρή εργασία κατά τον Μαρξ) είναι παλιά ιστορία. Και όχι αθώα. Είτε στην αρχή είτε στο τέλος της αυτή η κατά τον Caffentzis “ένοπλη παρέλαση”, δηλαδή η επίδειξη των δυνατοτήτων των μηχανών (κάθε εποχής), μεταφέρει σαν καθαρό μήνυμα το ότι η ανθρώπινη εργασία είναι κατώτερη. Παρότι δεν υπάρχει καμία μηχανή, δυνατή ή αδύνατη, χαζή ή “έξυπνη”, που να μην είναι προϊόν ανθρώπινης εργασίας. Και παρότι δεν υπάρχει καμία μηχανή η συντήρηση της οποίας να μην απαιτεί, επίσης, ανθρώπινη εργασία.

Η καινούργια απειλή των μηχανών

Ο Andy Haldane, επικεφαλής οικονομολόγος της τράπεζας της αγγλίας, είναι ένας απ’ τους πολλούς σημαιοφόρους της σύγχρονης, πληροφορικής / κυβερνητικής / ρομποτικής “ένοπλης παρέλασης”. Μιλώντας το Νοέμβρη του 2015 σε συνέδριο της συνομοσπονδίας των αγγλικών εργατικών συνδικάτων (TUC: trade unions congress) [2] ξεδίπλωσε τις βασικές γραμμές του Τεχνικού Όλεθρου ενώπιον του οποίου βρίσκεται η σύγχρονη εργατική τάξη, όχι μόνο στην αγγλία:

Οι μηχανές της νέας εποχής θα σκέφτονται και θα πράττουν, θα αισθάνονται και θα εξετάζουν λεπτομερώς, θα προσαρμόζονται και θα εκτελούν. [3] Επομένως, θα εκτείνονται σε ένα αρκετά ευρύτερο μέρος της κατανομής των ικανοτήτων, περισσότερο από ποτέ. Καθώς τα ρομπότ επεκτείνουν το εύρος των ικανοτήτων τους, η τάση εξαφάνισης θα γίνει ταχύτερη, ευρύτερη και βαθύτερη από ποτέ…

… Μια έρευνα των Carl Benedikt Frey και του Michael Osborne επιχειρεί να ποσοτικοποιήσει αυτή την τάση εξαφάνισης, προσδίδοντας πιθανότητες σε ορισμένα είδη εργασίας που μπορεί να αυτοματοποιηθούν μέσα στις επόμενες δεκατίες…

Χρησιμοποιώντας αυτή τη μεθοδολογία, η Τράπεζα έκανε την ίδια άσκηση για το Ηνωμένο Βασίλειο, ταξινομώντας της δουλειές, ως προς την πιθανότητά τους να αυτοματοποιηθούν, σε τρεις κατηγορίες – υψηλού ρίσκου (πιθανότητα αυτοματοποίησης μεγαλύτερη από 66%), μέτριου (33%-66%) και χαμηλού (λιγότερο από 33%). Περίπου το ένα τρίτο των δουλειών εμπίπτει σε κάθε μια από τις κατηγορίες ρίσκου, με τις δουλειές υψηλού ρίσκου να περιλαμβάνουν δραστηριότητες διαχειριστικές, υπαλληλικές και παραγωγής… Για το Η.Β. φαίνεται ότι 15 εκατομμύρια δουλειές θα μπορούσαν να απειλούνται με αυτοματοποίηση. Στις ΗΠΑ, ο αντίστοιχος αριθμός θα ήταν 80 εκατομμύρια. Η πιθανότητα [αυτοματοποίησης] αυξάνεται σημαντικά καθώς κινούμαστε προς τα κάτω στην κλίμακα της ειδίκευσης και των μισθών. Αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο από την αυτοματοποίηση τείνουν, κατά μέσο όρο, να έχουν χαμηλότερους μισθούς. Με άλλα λόγια, η τεχνολογία θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν φόρος εισοδήματος για τους ανειδίκευτους. Θα μπορούσε να διευρύνει περαιτέρω την ανισότητα των εισοδημάτων.

Δε θέλω να κάνω όλα αυτά να ακούγονται σαν συνηγορία στην απόγνωση… Η  ιστορία μας έχει διδάξει ότι η αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων οδήγησε στη σωτηρία, δίνοντας ώθηση στη ζήτηση νέων αγαθών από νέες βιομηχανίες που χρειάζονται νέους εργάτες. Σε προηγούμενες φάσεις τεχνολογικής μεγέθυνσης, οι εργάτες μετακινήθηκαν προς τα πάνω στην κλίμακα των μισθών καθώς αύξαναν την ειδίκευσή τους, και κρατήθηκαν έτσι ένα βήμα μπροστά από τη μηχανή.

Και κάποιοι έχουν ισχυριστεί ότι αυτό η τάση θα επαναληφθεί στο μέλλον. Ότι οι άνθρωποι θα προσαρμόσουν τις ικανότητές τους σε δραστηριότητες που έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις μηχανές. Μια πηγή ενός τέτοιου πλεονεκτήματος είναι ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) – ο μηχανικός εγκέφαλος – διαφέρει σε αρκετές σημαντικές πλευρές από την ανθρώπινη ευφυΐα.

… Αυτές οι διαφορές γίνονται εμφανείς σε δραστηριότητες όπως η μάθηση μιας γλώσσας. Σε αυτή την περίπτωση έχουν γίνει τεράστια άλματα για τις μηχανές την προηγούμενη δεκαετία. Η ταχεία εκμάθηση για τους υπολογιστές δεν μοιάζει με τον κλασικό τρόπο που μαθαίνει ένας μαθητής. Αντίθετα, προκύπτει καταβροχθίζοντας ολόκληρη τη βιβλιοθήκη με μια ψηφιακή χαψιά, και στη συνέχεια αναζητώντας μοτίβα που αντιστοιχούν στο κείμενο και στη σύνταξη. Η γλώσσα, παραδόξως, έχει γίνει ένα παιχνίδι με τους αριθμούς αντί με τις λέξεις.

…Ακόμα κι αν αυτή η διάγνωση είναι σωστή, σε κάθε περίπτωση μπορεί να προβάλει καθ’ οδόν ένας ριζικός μετασχηματισμός στη φύση της εργασίας. Μπορεί ήδη να βλέπουμε πια τα πρόωρα σημάδια για κάτι τέτοιο στις τάσεις προς την ημι-απασχόληση, τα προσωρινά συμβόλαια και, ειδικά, την αυτο-απασχόληση…

…Αλλά όσο πιο έξυπνες γίνονται οι μηχανές, τόσο πιθανότερο είναι ότι ο χώρος που απομένει για τις αποκλειστικά ανθρώπινες δραστηριότητες θα μπορούσε να μικρύνει περισσότερο. Οι μηχανές ήδη καταλαμβάνουν δραστηριότητες που ήταν αδιανόητες – πέρα από κάθε φαντασία – μια δεκαετία πριν. Το αυτοκίνητο χωρίς οδηγό ήταν επιστημονική φαντασία όχι περισσότερο από δέκα χρόνια πριν. Σήμερα είναι ένα επιστημονικό γεγονός. Οι αλγόριθμοι μαθαίνουν γρήγορα όχι μόνο να επεξεργάζονται και να λύνουν προβλήματα, αλλά να αντιλαμβάνονται, ακόμα και να εμφανίζουν συναισθήματα.

Αν όλοι αυτοί οι οραματισμοί πραγματοποιηθούν, όσο κι αν κάτι τέτοιο ακούγεται φουτουριστικό, οι τάσεις της αγοράς εργασίας των τριών προηγούμενων αιώνων θα διαταραχθούν ταχύτατα. Αν η επιλογή της υψηλότερης ειδίκευσης δεν είναι πια διαθέσιμη, αυτό αυξάνει τον κίνδυνο μεγάλης κλίμακας ανεργίας ή υπο-απασχόλησης. Η μισθολογική υπεροχή για αυτούς που θα κατέχουν θέσεις υψηλής ειδίκευσης θα μπορούσε να εκραγεί, διευρύνοντας περισσότερο τις μισθολογικές ανισότητες. Και το μερίδιο της εργασίας θα μπορούσε να πέσει ακόμα πιο δραματικά απ’ ότι στο παρελθόν…

Σημειώσεις

1- Πρωτότυπος τίτλος στα αγγλικά: Why machines cannot create value· or, Marx’s theory of machines. Δημοσιεύτηκε σε μια συλλογή κειμένων με γενικό τίτλο Cutting Edge – Technology, Information, Capitalism and Social Revolution, που έγινε απ’ τις εκδόσεις Verso, το 1997, ταυτόχρονα στο Λονδίνο και στη Ν. Υόρκη, υπό την εποπτεία των Jim Davis, Thomas Hirschl και Michael Stack. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε απ’ τις εκδόσεις “αντισχολείο” τον Μάη του 1998.

2 – Andy Haldane (November 2015): «Labour’s Share». Διαθέσιμο εδώ.

3 – Οι ίδιες ακριβώς λέξεις με τον πανηγυρικό των Times, πριν 200 χρόνια…

 

sarajevomag

© I for Interview team

Σε περίπτωση που επιλέξατε να αναδημοσιεύσετε κάποιο κείμενό μας στο δικό σας site, σας ευχαριστούμε ιδιαίτερα εκ των προτέρων για την προτίμηση! Ωστόσο,  να σας υπενθυμίσουμε το πόσο ευχάριστο και δίκαιο είναι να ακολουθούνται οι δεοντολογικοί κανόνες που ορίζουν τη σωστή και λειτουργική αναφορά στην αρχική  πηγή ( δλδ. αναγραφή πλήρους ονόματος του site μας και ενεργό link που ανακατευθύνει στο πρωτότυπο άρθρο). Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζετε τον κόπο και τη δουλειά μας και σας ευχαριστούμε διπλά!

Leave a Reply

Your email address will not be published.

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Φρέσκα άρθρα στο Χαρτοφύλακας

Στην Κορυφή