Δε φέρνουμε στον κόσμο παιδιά για να λυτρώσουμε τους εαυτούς μας*

«Ο Γιωργάκης μου θέλω να είναι υγιής και να γίνει καλό παιδί. Να μας ακούει, να μορφωθεί, να σπουδάσει, να βρει μια καλή δουλειά, να κάνει οικογένεια, να μας δώσει εγγονάκια. Τι άλλο να θέλει ένας γονιός για το παιδί του;»
«Η Μαρία είναι καλό παιδί• μπορείς να κάνεις παρέα μαζί της. Είναι άριστη μαθήτρια κι από καλή οικογένεια. Ξέρω τους γονείς της. Είναι δάσκαλοι κι οι δυο.»
«Ο Νίκος δεν είναι καλό παιδί για σένα. Θεωρώ ότι μπορείς να βρεις καλύτερο. Η δουλειά που κάνει δεν είναι σταθερή, άρα κι ο μισθός του δεν είναι μόνιμος. Μπορείς να ζήσεις μια ολόκληρη ζωή με ανασφάλεια; Τι θα σου προσφέρει αυτός ο άνθρωπος; Μη θυμηθώ κι αυτό το ελεεινό τατουάζ και το σκουλαρίκι. Μα εσύ είσαι σοβαρό κορίτσι βρε αγάπη μου. Δεν ταιριάζετε. »
«Αχάριστη ήταν τελικά αυτή η γυναίκα. Γιατί τον χώρισε τον Κώστα, ακόμα δεν έχω καταλάβει. Δεν έπινε, δεν της φερόταν άσχημα, δεν την απατούσε, δεν ήταν τεμπέλης.
Τι του έλειπε δηλαδή; Παντρεύτηκε ένα τόσο καλό παιδί και το άφησε να φύγει.»

Πόσοι μύθοι συσσωρευμένοι μέσα σε τέσσερεις μόνο διατυπώσεις; Πόσες αδικίες έχει υποστεί η φράση «καλό παιδί» μέσα σε τέσσερεις μόλις διαφορετικούς ρόλους; Πόσα στερεότυπα έχουν στοιχειώσει αυτό το δύστυχο επίθετο «καλό»; Ας μελετήσει κανείς τις περιπτώσεις αυτές ξεχωριστά και μάλλον μοιραία θα καταλήξει στις παρακάτω διαπιστώσεις. Ή… και όχι!
Κάποιοι γονείς –ευτυχώς μειονότητα πλέον – καλό παιδί θεωρούν το υπάκουο, το πειθαρχημένο, αυτό που δε θα προδώσει το ευυπόληπτο όνομα της οικογένειας, αυτό που θα δεχτεί αγόγγυστα το βαρύ κληροδότημα της ηθικής της δικής τους γενιάς. Αυτό που θα εκπληρώσει τα δικά τους απωθημένα, τις προσωπικές ανεκπλήρωτες επαγγελματικές επιθυμίες ή στην καλύτερη περίπτωση που θα εκπληρώσει τα δικά τους όνειρα γι’ αυτό.

«Έχω όνειρα γι’ αυτό το παιδί».

Πόσοι γονείς το έχουν ομολογήσει ρητά ή το έχουν απλώς σκεφτεί κι η στάση τους μαρτυρά πως έχουν πυξίδα στην ανατροφή του παιδιού τους τα δικά τους όνειρα! Εντούτοις, το παιδί είναι μια ξεχωριστή, μοναδική, διαφορετική προσωπικότητα με τις δικές της σταθερές και μεταβλητές που έχει τα δικά του όνειρα για τον εαυτό του και τη ζωή του.

Γιατί πρέπει να ορίζεται ως καλό μόνο όταν κατορθώνει να καταστέλλει αυτά τα όνειρα για να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των γονιών του; Όταν δεν ασκεί καμιά κριτική στην ηθική που επιτακτικά του παραδίδουν για να την ασπαστεί, είτε την ενστερνίζεται είτε όχι; Όταν δεν αρθρώνει αντίλογο και δεν υψώνει ανάστημα αντίστασης σε απροσχημάτιστες ή συγκεκαλυμμένες επιβολές και ψυχαναγκασμούς;

Γιατί καλό να είναι το καταπιεσμένο, το αλλοτριωμένο, το ανολοκλήρωτο, το κατ΄ επίφαση, το χειραγωγημένο; Δεν αρκεί άραγε για έναν γονέα –και το ρωτώ από τη σκοπιά του γονέα αυτό – να βλέπει το παιδί του μεγαλώνοντας να αναπτύσσει τη δική του δυναμική, το δικό του μοναδικό χαρακτήρα, με τις ιδιαίτερες ροπές του , κι ας μην είναι προς την επιστήμη και τα γράμματα; Δεν τον ικανοποιεί βαθύτατα να το βλέπει να λειτουργεί με γνώμονα την αγάπη και την αξιοπρέπεια; Να περιβάλλει με ζέση τις επιλογές του και να ονειρεύεται με πάθος για τη ζωή του; Να δίνει και να δίνεται, γεμάτο όρεξη να ρουφήξει τις στιγμές της ζωής; Μα σε τελική ανάλυση, συλλογή στιγμών δεν είναι η ζωή μας;

Πόσο πιο νομοτελειακό είναι ο γονέας να στέκει συνοδοιπόρος του παιδιού για διαδρομές που εκείνο θα επιλέξει, να παραμένει απλός, αλλά πολύτιμος, συμβουλάτορας στις επιλογές του κι όχι στυγνός διαμορφωτής τους . Να φωτίζει το μονοπάτι προς την επαγγελματική του ταυτότητα κι όχι να το χαράσσει. Να απολαμβάνει και να γνωμοδοτεί το σχεδιασμό του μέλλοντος του γιου ή της κόρης κι όχι να τον προφητεύει.

Είναι γνωστή, άλλωστε η αρχή της αυτοεκπληρούμενης προφητείας και στην παιδαγωγική, αλλά και στην ψυχολογία. Συμπεριφέρεται κανείς σ’ ένα παιδί με κριτήριο την ταμπέλα που υποσυνείδητα ή απολύτως συνειδητά του έχει προσδώσει, με αποτέλεσμα το παιδί σε βάθος χρόνου να προσαρμοστεί στις παραμέτρους αυτής της ταμπέλας.

Δε φέρνουμε στον κόσμο παιδιά για να λυτρώσουμε τους εαυτούς μας από τραύματα , ούτε για να ζήσουμε μέσα από αυτά τα παιδιά τις ζωές που τελικά δεν μπορέσαμε οι ίδιοι να ζήσουμε. Άλλωστε, όπως διδακτικότατα έγραψε ο ποιητής και φιλόσοφος Χαλίλ Γκιμπράν :

«Τα παιδιά σου δεν είναι παιδιά σου. Είναι οι γιοι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής για τη Ζωή….»( Ο προφήτης).

Όσον αφορά το δεύτερο ρόλο, αυτόν του φίλου, το καλό παιδί φαίνεται πως για κάποιους παρωχημένα ισοδυναμεί με αυτό που προέρχεται από μια «καλή» με τη σειρά της οικογένεια, η οποία δεν έχει δώσει δικαιώματα στην τοπική κοινωνία, που τη στηρίζουν γονείς κατά προτίμηση μορφωμένοι και τιτλούχοι, που το ίδιο διακρίνεται από καλές επιδόσεις στο σχολείο και στις υπόλοιπες δραστηριότητές του, που γενικότερα φαίνεται αρκετά «καλουπωμένο» κι ακίνδυνο για συναναστροφή.

Μα πόσα περιοριστικά μέτρα μπορεί να δεχτεί μια οποιαδήποτε διαπροσωπική σχέση και πόσο μάλλον αυτή της φιλίας; Γιατί σκεπτόμενοι κομφορμιστικά να αποκλείσουμε από το πεδίο των συναναστροφών των παιδιών μας άτομα που θα μπορούσαν πραγματικά να τους προσφέρουν ανόθευτη φιλία, αγνό ενδιαφέρον και στιγμές ψυχοσυναισθηματικής πληρότητας, μόνο και μόνο γιατί δεν υπάγονται στους κοινούς παρονομαστές μιας μυωπικής αντίληψης για τη φιλία;

Ο καλός μαθητής με γονείς δασκάλους πήρε από το φίλο του όλο σχεδόν το ταμείο από τα κάλαντα των Χριστουγέννων με την πρόφαση πως ο ίδιος τραγουδούσε πολύ καλύτερα και πιο δυνατά, άρα δικαιούταν αυτός τα περισσότερα χρήματα. Από την άλλη ο «κακός» μαθητής της παρέας έσπευσε να δώσει στο αδικημένο παιδί τα σοκολατάκια που του είχαν απομείνει γιατί σε αυτόν άρεσε η φωνή του. Και βέβαια, δε γενικεύω αυθαίρετα καταδικάζοντας τους καλούς μαθητές ή τα παιδιά των δασκάλων .

Αυτό που εννοώ είναι πως δε χρειάζεται το καλό παιδί να ταυτίζεται με τον καλό μαθητή, γιατί με μια τέτοια απόλυτη ταύτιση κατά κάποιον τρόπο αποκλείουμε από την «καλοσύνη» ως αρετή όσους μαθητές δεν μπορούν για εξωγενείς κι ενδογενείς λόγους να αντεπεξέλθουν άριστα ή έστω λίαν καλώς στις σχολικές απαιτήσεις. Αυτό που επίσης εννοώ είναι πως πρέπει να αναθεωρήσουμε τους δείκτες μας για τις φιλίες των παιδιών μας ή και για τις δικές μας κατ΄ επέκταση. Να ορίσουμε πιο βαθιά την έννοια της φιλίας στα παιδιά μας , να τους εξηγήσουμε πως ο άνθρωπος( – φίλος) είναι φίλος , όχι με βάση το φαίνεσθαι , αλλά με βάση το εἶναι του. Να το καθοδηγήσουμε να βουτά βαθιά μες στις ψυχές των ανθρώπων για να επιλέξει με ποιους θα συνάψει φιλικές σχέσεις, γιατί ούτως ή άλλως ο δεσμός της φιλίας είναι κατ’ ουσίαν ψυχικός.
Οι δυο τελευταίες περιπτώσεις συνυφαίνονται, οπότε ας τις εξετάσουμε από κοινού.

Μια καλή συντροφική σχέση οφείλει να υπακούει στις συμβάσεις της εποχής έτσι όπως αυτές αντικατοπτρίζονται στις αξιώσεις κάποιων γονέων για τα παιδιά τους.

«Δε σπούδασα εγώ το παιδί μου με κόπο και βάσανα για να παντρευτεί το σερβιτόρο.» «Ο Γιωργάκης μας έχει κατακτήσει άλλο πνευματικό επίπεδο. Πώς να επικοινωνήσει με μια απλή υπάλληλο;»

Αυτά και άλλα πολλά ομολογημένα κι ανομολόγητα σκέφτονται ενίοτε κάποιοι γονείς όταν έρχεται η πολυπόθητη στιγμή να γνωρίσουν την επίσημη σχέση του παιδιού τους.

Γνωρίζω πως «μυρίζουν» άλλη εποχή, αλλά έχουν μείνει δυστυχώς ως αγέρωχα κατάλοιπά της. Μα πότε επιτέλους θα γίνει απόλυτη συνείδησή μας πως δε μας συντροφεύει το επάγγελμα του συντρόφου μας, αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος; Σίγουρα διαδραματίζει βασικό ρόλο στη συμπόρευση του ζευγαριού, αλλά έγκειται στη διακριτική ευχέρεια και των δυο να ελέγξουν τις παραμέτρους που λειτουργούν ανασταλτικά στη σχέση τους και να τις αλλάξουν, αν χρειαστεί.

Φυσικά λαμβάνω υπόψη μου ότι τα διαφορετικά ενδιαφέροντα υπαγορεύονται και από τη μόρφωση και από την επαγγελματική ταυτότητα των ανθρώπων• όμως, η κοινή λογική με τη δική της σειρά υπαγορεύει ότι δυο άνθρωποι που ανήκουν σε τόσο διαφορετικούς κόσμους με τόσο μεγάλη απόκλιση ενδιαφερόντων και επικοινωνιακών αναγκών αρκετά έγκαιρα θα το διαπιστώσουν και δε θα θελήσουν να συμπορευτούν για την υπόλοιπη ζωή τους. Κι αν πάλι κάνουν λάθος και αποφασίσουν αυτοβούλως να αγνοήσουν τις αποκλίσεις τους, τότε θα πρέπει να αναλάβουν το κόστος των συνεπειών μιας άστοχης επιλογής.

Γιατί λοιπόν, πρέπει οι γονείς να σπεύδουν να ορίζουν καλούς γαμπρούς και καλές νύφες για τα δικά τους καλά παιδιά; Ή από την άλλη, γιατί το καλό παιδί –καλός σύντροφος για έναν γάμο πρέπει να ορίζεται από τον κοινωνικό περίγυρο με σχήμα άρσης; Είναι, δηλαδή, αυτός που δεν πίνει, δεν τζογάρει, δε μοιχεύει, δεν ασκεί βία και τα συναφή. Πότε επιτέλους θα αντιληφθούμε πως εν προκειμένω δεν μπορεί η κοινωνία ή οι επιμέρους σχηματισμοί –όπως η οικογένεια – να αποφασίζει για τη ζωή του ατόμου; Ο καλός για καθέναν είναι τόσο διαφορετικός γιατί πολύ απλά είναι υποκειμενική η θεώρησή του. Όσο προσπαθεί η κοινωνία να την αντικειμενικοποιήσει τόσο προκύπτουν αντιδράσεις και αδικίες.

Με άλλα λόγια, το αντικειμενικά καλό παιδί, αυτό που συμμορφώνεται σε όλους τους ηθικούς κώδικες της αντίστοιχης κοινωνίας –είτε πρόκειται για άντρα είτε για γυναίκα – μπορεί να μην είναι καλό για κάποια ή κάποιον σύντροφο ή έστω να διαπιστωθεί εν καιρώ πως δεν είναι πια.
Δεν μπορώ παρά να καταλήξω κατόπιν όλων αυτών σε μια προσωπική εντελώς διαπίστωση – προτροπή, στην οποία, βέβαια, πολλοί θα εγείρουν ενστάσεις. Ας ζούμε τη ζωή μας με αξιοπρέπεια χωρίς να βλάπτουμε το συνάνθρωπο και χωρίς εκουσίως να πληγώνουμε τους ανθρώπους που μας αγαπούν, αλλά πάντα με βηματοδότη τις δικές μας επιλογές και επιθυμίες, τη δική μας δυναμική και τα δικά μας όνειρα. Για να μην καταλήξουν ποτέ οι επιλογές μας υπόλογες, οι επιθυμίες μας ραθυμίες, η δυναμική μας αδυναμία και τα όνειρά μας εφιάλτες.

Ας απομυθοποιήσουμε στη συνείδησή μας «το καλό παιδί», για να απεγκλωβιστούμε από την ενοχικότητα που ίσως άδικα κάποτε μας βασανίσει, γιατί τολμήσαμε να φερθούμε διαφορετικά από ό, τι ο μύθος αυτός μας όριζε. Και το κυριότερο όλων, ας μη διαιωνίσουμε αυτό το φαύλο κύκλο δεσμεύοντας τα παιδιά μας σε προκαθορισμένα σχήματα που μπορεί να τα στοιχειώσουν για την υπόλοιπη ζωή τους. Γιατί ρόλος του γονέα είναι η «μετάγγιση» ζωής στα παιδιά τους κι όχι η «αφαίμαξή» τους!