fbpx

Όσα μάθαμε ψάχνοντας για εργασία

Άγιος Βασίλης: σκελετωμένος ασκητής ή παχουλός καπιταλιστής;

στo Χαρτοφύλακας

Θέλω να λαμβάνω τα νέα άρθρα του IforINTERVIEW με e-mail.

Στείλε μας την ιστορία σου

Θα μπορούσε όμως κάλλιστα ο Άγιος Βασίλης να περιορίσει την πληθώρα των αγαθών που καταναλώνονται την περίοδο των γιορτών, να αλλάξει ρότα στο έλκηθρο του και να αφιερώσει λίγες μέρες και στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Άλλα μάλλον δε θα το κάνει, γιατί έτσι θα «σπάσει» την εξίσωση που με μαθηματική ακρίβεια έχει δημιουργηθεί: Χριστούγεννα + οικογένεια= δώρα + κατανάλωση= Άγιος Βασίλης + Εταιρεία

Ας ξεκινήσουμε από την ιστορία του ορθόδοξου Άγιου Βασίλη και την ελληνική θρησκευτική παράδοση, που μάλλον θα είναι «απογοητευτική» για τα απανταχού χριστιανορθόδοξα παιδάκια. 

Ο ορθόδοξος Άγιος Βασίλης ούτε με δώρα έχει σχέση, ούτε με χιόνια και έλκηθρα. Αντίθετα, αυτά που κρατάει στα χέρια του είναι «χαρτί και καλαμάρι» και βέβαια καθόλου χρήματα. Πατρίδα του θεωρείται η βιβλική Καισάρεια της Καππαδοκίας, το σημερινό Kayseri της Τουρκίας. Η περιοχή μνημονεύεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο και αποτέλεσε πεδίο διαμάχης για πολλούς λαούς, εξαιτίας των πλουσίων κοιτασμάτων της σε χρυσό, ασήμι και χαλκό. Τον 4ο μ.Χ. αιώνα αποτέλεσε το κέντρο του μοναστικού βίου που άνθησε στις βραχώδεις σπηλιές της περιοχής. Η Καισάρεια ήταν επίσης η «πατρίδα» ενός, μετέπειτα πολύ γνωστού και πικάντικου εδέσματος, του παστουρμά.

Ο ελληνικός, λοιπόν, Άγιος Βασίλης, όπως αναφέρει ο καθηγητής λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Μηνάς Αλεξιαδής, είναι «κάτι ανάμεσα στον Μέγα Βασίλειο της Καισαρείας, έναν από τους τρεις ιεράρχες και σε ένα πρόσωπο-σύμβολο του Ελληνισμού, που έφευγε από τα βάθη της Ασίας και έφτανε παντού: από τον Πόντο μέχρι την Πελοπόννησο και από την Μακεδονία μέχρι τον Κύπρο. Ο δικός μας Άγιος Βασίλης είναι πεζοπόρος, κρατά στα χέρια του ένα ραβδί, συζητά με όλους τους ανθρώπους στο δρόμο και εύχεται καλοτυχία και καλή χρονιά στον κόσμο. Δεν έχει σάκο, ούτε κοφίνι. Δε φέρνει δώρα, αλλά την καλοχρονιά… Η 1η Ιανουαρίου ήταν η μέρα θανάτου του Μεγάλου Βασιλείου και έτσι η ελληνική παράδοση θεώρησε ότι ο Άγιος Βασίλης είναι εκείνος που φέρνει καλοτυχία και ευλογεί τη χρονιά…».

Ο ελληνικός λοιπόν Άγιος Βασίλης είναι «κομμένος και ραμμένος» στα χριστιανικά πρότυπα και ιδεώδη. Ψιλόλιγνος, ασκητής, πεζοπόρος χωρίς ιδιαίτερες προσωπικές ανάγκες γυρνάει όλο τον κόσμο (προσοχή: εκεί που θεωρείται ότι υπάρχει ελληνοχριστιανικό στοιχείο!) και μοιράζει αφειδώς ευχές. Οι υπόλοιποι δεν έχουν ανάγκη από καλοτυχία, εξάλλου υπάρχει η δική τους εκκλησία να μεριμνήσει γι’ αυτό. Παρουσιάζεται έτσι ως ένα ακόμα σύμβολο της ορθόδοξης εκκλησίας για να συντηρήσει τη διαχρονικότητα και τη συνέχεια του ελληνικού στοιχείου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, στην περιοχή της πάλαι ποτέ βυζαντινής αυτοκρατορίας. Χωρίς την ορθόδοξη εκκλησία η ελληνική ταυτότητα θα είχε χαθεί! Φυσικά δεν της αρκούσε να στείλει μόνο άγιους-μάρτυρες αλλά και έναν Άγιο Βασίλη, όχι για να βασανιστεί, αλλά για να ευλογήσει και να ευχηθεί.

Ο Άγιος Βασίλης αποτελεί ουσιαστικά σύμβολο της λιτότητας και της ασκητικής ζωής. Δίνοντας μόνο την ευχή του αποτρέπει κάθε επιθυμία ή/και απαίτηση των πιστών προς την απόκτηση του ευζείν. Τελικά, η πίστη στον Άϊ-Βασίλη προσέφερε -ή ενδεχομένως ακόμη προσφέρει- μια μεταφυσική λύση των προβλημάτων· λύση που εκπορεύεται από το θείο και αφού το θείο δεν είναι απτό, χρειάζεται «εμπορικό αντιπρόσωπο», την ίδια την εκκλησία.

Print of St Nicholas by Alexander Anderson commisioned by John Pintard (1810)

Αντίθετα, ο δυτικός κόσμος γνωρίζει έναν Άγιο Βασίλη, η εικόνα του οποίου είναι ο συνασπισμός μύθων και παραδόσεων ολόκληρης της Ευρώπης. Έναν Άγιο Βασίλη, που έχει υπερκεράσει και τον ορθόδοξο ανταγωνιστή του. Για τους προτεστάντες της Βόρειας και Κεντρικής Γερμανίας είναι ο «Weihnachtsmann», ο «άνθρωπος των Χριστουγέννων», ενώ για τους Άγγλους είναι ο «πατέρας των Χριστουγέννων» (father Christmas).

Ο συμπαθής γενειοφόρος κύριος με το έλκηθρο προέρχεται από τον Άγιο Νικόλαο. Για τους καθολικούς, ο Άγιος Νικόλαος είναι ο Santa Claus. Ή, διαφορετικά, Sinterklaas, στα ολλανδικά. Οι Ολλανδοί μετανάστες ήταν άλλωστε αυτοί που εξήγαγαν τη λέξη στην Αμερική τον 17ο αιώνα, όπου οι αγγλόφωνοι πληθυσμοί την υιοθέτησαν ως Santa Claus. Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε στην Μικρά Ασία τον 3ο αιώνα μ.Χ. Είναι ο προστάτης των παιδιών και των ανθρώπων της θάλασσας. Κατά το 19ο αιώνα, ο Άγιος Νικόλαος θεωρήθηκε σε ολόκληρη περίπου την Ευρώπη το Christkindlein (το παιδί του Χριστού), ο οποίος παρέδιδε κρυφά παιχνίδια στα παιδιά.

Η πρώτη καταγραφή του ολλανδικού μύθου έγινε το 1809 από τον συγγραφέα Ουάσιγκτον Ίρβινγκ, ο οποίος – στο βιβλίο του «A history of New York» – περιέγραψε την άφιξη ενός αγίου πάνω σε άλογο, την παραμονή της γιορτής του Αγίου Νικολάου.  Το 1812, ο Ίρβινγκ αναθεώρησε το βιβλίο του και ο Άγιος Νικόλαος εμφανίζεται μέσα σε ένα βαγόνι, το οποίο μπορεί και πετάει πάνω από τα δέντρα. Λίγο αργότερα, το 1823, ο ιερέας Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ, έγραψε ένα παιδικό ποίημα σε εφημερίδα της Νέας Υόρκης. Εκεί περιέγραφε τον Άγιο Νικόλαο σαν καλικάντζαρο που έμπαινε στα σπίτια από την καμινάδα και ταξίδευε με ιπτάμενο έλκηθρο που το έσερναν οχτώ τάρανδοι: Ντάσερ, Ντάνσερ, Μπράνσερ, Βίξεν, Κόμετ, Κιούμπιντ, Ντόντερ και Μπλίτσεν.

Η έμπνευση όμως του Αμερικανού εικονογράφου Τόμας Ναστ υπήρξε καθοριστική για την μετέπειτα πορεία του Santa Claus. Εκείνος ήταν που ζωγράφισε τον Santa Claus για το «Harper’s magazine» το 1863 και συνέχισε να το ζωγραφίζει μέχρι τα 1890. Κάποια στιγμή μέσα στη δεκαετία του 1860 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Αβραάμ Λίνκολ του ζήτησε να φτιάξει μία προπαγανδιστική εικόνα του Santa με κάποιους στρατιώτες του. Ήταν από τις πρώτες προσπάθειες άσκησης ψυχολογικού πολέμου στους αντιπάλους. Ο Ναστ στη συνέχεια, προσέθεσε και άλλες λεπτομέρειες, όπως ότι το εργαστήρι του Santa βρίσκεται στον Βόρειο Πόλο.

THOMAS NAST AND CIVIL WAR CHRISTMAS

 

Ο επίσημος όμως σχεδιαστής του Άγιου Βασίλη, που καθιέρωσε η Coka Cola και όλοι αυτόν γνωρίζουμε, είναι ο Huddon Sundblom.

HADDON SUNDBLOM: Santa Paintings

Το υποτιθέμενο, επίσημο χωριό του Santa Claus είναι το Κορβατουντούρι (Korvatunturi) και βρίσκεται μόλις οκτώ χιλιόμετρα βόρεια του Ροβανιέμι της Λαπωνίας, στον Αρκτικό Κύκλο. Κορβατουντούρι σημαίνει «το ύψωμα του αυτιού» (Ear Fell). Επειδή λοιπόν, η περιοχή είχε κάπως το σχήμα του αυτιού, θεωρήθηκε ότι ο Άγιος Βασίλης ζούσε εκεί και «άκουγε» τις επιθυμίες των παιδιών.

Ωστόσο, το Ροβανιέμι θεωρείται πατρίδα του Αϊ-Βασίλη μόλις από τα τέλη του 19ου αιώνα. Καθώς οι θρύλοι γύρω από το πρόσωπο του Santa Claus πλήθαιναν, όλοι ήθελαν να μάθουν πού μένει. Κι επειδή γκρι τάρανδοι ήταν δύσκολο να υπάρξουν στον Βόρειο Πόλο, οι εφημερίδες το 1927 αποκάλυψαν ότι ο Αϊ-Βασίλης μένει στη φινλανδική Λαπωνία. Ο γκρι τάρανδος είναι, άλλωστε, το εθνικό ζώο της Λαπωνίας. Το μυστικό αποκαλύφθηκε σε εκπομπή του φινλανδικού ραδιοφώνου του 1927: ο Santa Claus μένει στο Κορβατουντούρι.

Τα υπόλοιπα τα ανέλαβαν οι εφημερίδες που αναπαρήγαγαν τον μύθο, ενώ η Κόκα Κόλα με τη γνωστή διαφήμιση έβαλε την τελευταία πινελιά: η εικόνα του Santa Claus με την κόκκινη στολή και τη λευκή γενειάδα είναι κατασκευή της Κόκα Κόλα. Τον έφτιαξε έτσι για τη διαφήμιση του δημοφιλούς ποτού το 1931. Ενώ, λοιπόν, η Κόκα Κόλα χρησιμοποιεί την εικόνα του Santa Claus για να αυξήσει την κατανάλωσή της κατά την χειμερινή περίοδο, μετά από εβδομήντα χρόνια «συνεργασίας» διαπιστώνεται ότι και ο Santa Claus διαδόθηκε χάρη στην Κόκα Κόλα. Η κυρίαρχη εικόνα του Santa Claus πια είναι του συμπαθούς γενειαφόρου ένστολου πάνω στο έλκηθρο να παραδίδει δώρα και να πίνει Κόκα Κόλα. Τα Χριστούγεννα μάλιστα, κυρίως στις παιδικές και εφηβικές ηλικίες, έγιναν άρρηκτα συνδεδεμένα, όχι με την εικόνα του Χριστού αλλά μ’ αυτή του Άγιου Βασίλη.

Ως εδώ έχει καλά. Χριστούγεννα όμως δεν είναι -εκτός των άλλων- μόνο αυτός καθ’ αυτός ο Santa Claus αλλά ό,τι περιβάλλει την εικόνα του Άγιου Βασίλη. Με το υπερφυσικό χάρισμα του σούπερ-ήρωα (είναι αθάνατος, πετάει σαν το Superman, κατεβαίνει τις καμινάδες με την ίδια ευχέρεια που αναρριχάται ο Spiderman), τα δώρα και τις ευχές που απλόχερα προσφέρει, προσκομίζει στις συνειδήσεις των ανθρώπων πιστοποιητικά καλοσύνης και αγαθοέργειας. Γίνεται αυτόματα αποδεκτός και παίρνει μια θέση στο πάνθεον των «καλών». Με μία όμως πιο προσεκτική ματιά, είναι πράγματι «καλός» ο Santa Claus; Ποια είναι λοιπόν η προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο, αν θεωρήσουμε «καλoσύνη» την κοινωνική προσφορά; Καμία. Εκτός αν τα χιλιάδες κινητά, gameboy, κούκλες που μιλάνε, πλαστικά όπλα, βελτιώνουν τον τρόπο σκέψης μας και δίνουν αρμονία στη ζωή μας.

Δεν προσπαθώ να ηθικολογήσω και να απορρίψω συλλήβδην το δυτικό τρόπο ζωής και τις συνήθειες που μας έχει κληρονομήσει. Θα μπορούσε όμως κάλλιστα ο Άγιος Βασίλης να περιορίσει την πληθώρα των αγαθών που καταναλώνονται την περίοδο των γιορτών, να αλλάξει ρότα στο έλκηθρο του και να αφιερώσει λίγες μέρες και στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Άλλα μάλλον δε θα το κάνει, γιατί έτσι θα «σπάσει» την εξίσωση που με μαθηματική ακρίβεια έχει δημιουργηθεί: Χριστούγεννα + οικογένεια= δώρα + κατανάλωση= Άγιος Βασίλης + Εταιρεία (μπορείτε να τη διαβάσετε και ανάποδα). Η πράξη της κατανάλωσης, μάλιστα, νομιμοποιείται απολύτως και τελικά καθαγιάζεται κατά τη διάρκεια των Χριστουργέννων. Δεν είναι μία πράξη εγωιστική, αλλά ηθικά καλή, αφού πρόκειται για κατανάλωση-προσφορά: αγοράζουμε δώρα για την οικογένεια και τους φίλους.

Ίσως θα ήταν καλύτερα, λοιπόν, αν ο Άγιος Βασίλης κυκλοφορούσε με το χαρακτηρισμό του έξυπνου και καθ’ όλα νόμιμου «Επιχειρηματία». Απόδειξη για το επιχειρηματικό του δαιμόνιο αποτελεί και το χωριό, στη Λαπωνία, που περνάει τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου.

Το Κορβατουντούρι το οποίο καθιερώθηκε ως το χωριό του Άγιου Βασίλη το 1927, άρχισε να αξιοποιείται τουριστικά μόλις στις αρχές του 1980. Καθώς οι υπόλοιπες τουριστικές περιοχές της Φιλανδίας δεν έφερναν αρκετά έσοδα, η Φιλανδική κυβέρνηση αποφάσισε να προωθήσει τον Άγιο Βασίλη.

Ο Άγιος Βασίλης λοιπόν, έγινε μέρος της «φιλοσοφίας» της τουριστικής βιομηχανίας: το χωριό του είναι ένας τεχνητός πόλος έλξης, χωρίς να «δικαιολογείται» η ύπαρξή του από την ιστορία του παρελθόντος της συγκεκριμένης περιοχής. Στερείται έτσι «αυθεντικότητας» και αναφοράς στην πραγματική «κουλτούρα» της Λαπωνίας. Όπως όμως υποστηρίζει ο Umberto Eco, η «αυθεντικότητα» δεν είναι ιστορική αλλά οπτική. Αν κάτι φαίνεται αληθινό, τότε είναι αληθινό.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Disneyland. Είναι ένα τεχνητό δημιούργημα με ξεκάθαρο σκοπό να προσελκύσει τους τουρίστες. Μέσα στην Disneyland υπάρχουν διάφορα θεματικά πάρκα, που «μεταφέρουν» τους τουρίστες σε ιστορικές περιόδους (π.χ. στην Άγρια Δύση) ή ακόμα και στο μέλλον. Καλλιεργούν μ’ αυτόν τον τρόπο στον επισκέπτη ένα αίσθημα «νοσταλγίας» τόσο για το παρελθόν, όσο και για ένα φανταστικό μέλλον. Παράλληλα μεταμορφώνουν τις μη «χειροπιαστές» εικόνες (π.χ. το Διαστημικό Βουνό) σε απτή πραγματικότητα.

Το χωριό του Άγιου Βασίλη ακολουθεί πιστά αυτή τη διαδικασία. Χωρίς την ύπαρξη του, η Λαπωνία δε θα είχε καμμία διαφορά με τις υπόλοιπες περιοχές του αρκτικού κύκλου. Με τη δημιουργία του όμως η Λαπωνία απόκτησε ιδιαίτερη τουριστική και οικονομική άξια. Το χωριό προσφέρει στους ενήλικες τη «νοσταλγία» της παιδικότητας, τη «ρομαντικότητα» του να γίνουν και να παραμείνουν παιδιά. Από την άλλη μεριά τα παιδιά «οπτικοποιούν» τις ιστορίες που έχουν ακούσει για τον Άγιο Βασίλη. Μ’ αυτόν τον τρόπο το χωριό του Άγιου Βασίλη αλλά και ο ίδιος ο Άγιος Βασίλης που ζει σ’ αυτό, δίνουν «σάρκα και οστά» στην αφηρημένη εικόνα των «Χριστουγέννων» και του «Άγιου Βασίλη».

Η βιομηχανία του Άγιου Βασίλη είναι μέρος λοιπόν, της εμπορευματοποίησης των Χριστουγέννων. Ο Άγιος Βασίλης, έτσι όπως τον ξέρουμε σήμερα, και το χωριό του είναι δημιουργήματα της βιομηχανίας του θεάματος. Προϊόντα που εφευρέθηκαν για να καταναλωθούν. Καταναλώνοντας έτσι τον Άγιο Βασίλη, καταναλώνουμε και τη νοσταλγική αντίληψη των Χριστουγέννων.

Πάντως, για να μην απογοητεύσω και τους ένθερμους υποστηρικτές του Άγιου Βασίλη, μπορώ να τους προσφέρω ένα ακόμη επιχείρημα στο οπλοστάσιό τους: ιπτάμενα ελάφια ακόμα δεν έχουν ανακαλυφθεί. Υπάρχουν όμως 300.000 είδη αταξινόμητων ζώντων οργανισμών, οπότε δεν αποκλείεται οριστικά η ύπαρξη ιπτάμενων ελαφιών που μόνο ο Άγιος Βασίλης έχει δει.

Καλά Χριστούγεννα!

Β.Λ.

 

Σχετικές παραπομπές:

Αbrahams Marc, «Santa studies», στην εφ. The Guardian, Τρίτη 14 Δεκεμβρίου 2004.

Eco Umberto, Travels in Hyperreality, ed. Harcourt, Brace, Jovanovich, San Diego, 1983.

Μoorhead Joanna, «More over Jesus-Santa’s coming to town», στην εφ. The Guardian, Τετάρτη 20 Δεκεμβρίου 2000.

Πελώνη Αριστοτέλια, «Τα πολλά πρόσωπα και οι διαφορετικές πατρίδες του Αγίου των Χριστουγέννων», στην εφ. Τα Νέα, 21 Δεκεμβρίου 2002.

Pretes Michael, «Postmodern tourism, the Santa Claus Industry», στο περ. Αnnals of Tourism Researsh, Vol.22, No.1, pp. 1-15, 1995.

www.religioustolerance.org/santa1.htm

www.santas.net/aroundtheworld.htm

www.snopes.com/cokelore/santa.asp

 

Πηγή: feleki.wordpress.com

Επιλογή εικόνων και ενεργών links : I for Interview team

 

Το διαφημιστικό σποτάκι της Κόκα Κόλα από το 2001 με θέμα τον Σάντα Κλάους όπως τον δημιούργησε ο Χάντον Σάντμπλουμ

 

© I for Interview team

Σε περίπτωση που επιλέξατε να αναδημοσιεύσετε κάποιο κείμενό μας στο δικό σας site, σας ευχαριστούμε ιδιαίτερα εκ των προτέρων για την προτίμηση! Ωστόσο,  να σας υπενθυμίσουμε το πόσο ευχάριστο και δίκαιο είναι να ακολουθούνται οι δεοντολογικοί κανόνες που ορίζουν τη σωστή και λειτουργική αναφορά στην αρχική  πηγή ( δλδ. αναγραφή πλήρους ονόματος του site μας και ενεργό link που ανακατευθύνει στο πρωτότυπο άρθρο). Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζετε τον κόπο και τη δουλειά μας και σας ευχαριστούμε διπλά!

Leave a Reply

Your email address will not be published.

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Φρέσκα άρθρα στο Χαρτοφύλακας

Στην Κορυφή